Piechota wybraniecka

Sposobem Stefana Batorego na zreformowanie sił zbrojnych Rzeczypospolitej było utworzenie piechoty wybranieckiej na wzór węgierski. Formację, w skład której wchodzili chłopscy ochotnicy, tzw. wybrańcy, organizować zaczęto w roku 1578 na terenach Korony, natomiast w roku 1595 na Litwie.

Na każde 20 łamów królewszczyzny jeden był uposażeniem wybrańca, który miał szkolić się w sztuce wojennej. W razie zagrożenia miał być gotowy (posiadając własną broń i wyposażenie) do walki w siłach królewskich. Był on jednocześnie wolny od ciężarów pańszczyźnianych, które zrzucone zostały na pozostałych chłopów. W zamian za uwolnienie od podatków i danin, wybraniec musiał liczyć się z utratą życia lub zdrowia w czasie konfliktu oraz ponosił koszty wyprawy. Król w swych planach przewidywał również powoływanie chłopów z dóbr szlacheckich jednak wobec silnego sprzeciwu pomysł ten nie został zrealizowany.

Za czasów Batorego piechota wybraniecka liczyła około 2000 tysięcy żołnierzy w Polsce oraz kilkuset na Litwie. Z czasem jednak liczby te systematycznie malały.

Za względu na wyposażenie (rusznica, toporek, szabla) piechota wybraniecka miała charakter typowo strzelczy.

Wartość bojowa formacji z czasem się zmniejszała. Osiągając liczbę kilkuset osób militarnie nie była zbyt istotna. Chłopi nie byli chętni do udziału w niebezpiecznych wyprawach, za które nie otrzymywali żadnego wynagrodzenia, natomiast dzierżawcy nie chcieli tracić taniej siły roboczej. Zaniedbywano szkolenia, nie dbano o wyposażenie. Bardzo często dochodziło do przekupstw rotmistrzów, którzy przeprowadzać mieli mobilizację. Wszystko to spowodowało, iż następcy Batorego rzadko sięgali po piechotę wybraniecką, nawet w trakcie konfliktów. Jeśli już się tak działo, to chłopi oddelegowani byli raczej do prac pomocniczych.

W roku 1726 piechota wybraniecka została ostatecznie rozwiązana, a w jej miejsce powołano regimenty łanowe.