Czarna ospa - epidemie w średniowieczu

Średniowieczny poziom medycyny był zdecydowanie niższy niż osiągnięcia dzisiejszych badaczy, dlatego też choroby, które współcześnie są kwalifikowane jako niegroźne lub zagrażające życiu, ale w pełni uleczalne, wówczas zbierały śmiertelne żniwo. Jedną z takich chorób była dżuma, której największa w dziejach pandemia miała miejsce w Europie w latach 1348-1352. W jej wyniku w ciągu tak krótkiego czasu wymarła prawie trzecia część ludności Starego Kontynentu. Ze względu na charakterystyczne zmiany martwicze na skórze, które najczęściej przyjmowały barwę czarną, epidemia dżumy z połowy XIV wieku zyskała znamienną nazwę „czarnej śmierci”.

Prawdopodobnym ogniskiem epidemii były tereny środkowoazjatyckie, gdzie choroba pojawiła się około 20 lat wcześniej. Stamtąd, dzięki handlarzom, koczownikom oraz stale pozostającym w ruchu armiom dżuma rozprzestrzeniła się na południowy wschód i dotarła aż na Krym, gdzie leżała Kaffa - jedna z genueńskich faktorii handlowych. W roku 1346 podczas oblężenia miasta, wojska tatarskie użyły po raz pierwszy w dziejach tzw. broni biologicznej, które w średniowieczu przybrała formę zakażonych dżumą zwłok, przerzucanych w obręb murów miasta za pomocą machin oblężniczych. Mieszkańcy Kaffy, wraz z bakteriami dżumy nie znanymi wówczas w Europie, nieświadomi zagrożenia, które transportowali na swoich okrętach, wylądowali w roku 1347 w Messynie na Sycylii. Od tego momentu dżuma błyskawicznie rozprzestrzeniła się na niemal całą Europę Zachodnią, głównie poprzez miasta portowe.

Z racji, iż warunki sanitarne w średniowiecznych miastach niewiele różniły się od dzielnic, które współcześnie noszą miano slumsów, epidemia dżumy rozszerzała się bardzo szybko. Chorowali praktycznie wszyscy, bez względu na płeć, wiek czy stan społeczny a ponieważ ówczesny stan wiedzy medycznej nie pozwalał na skuteczne diagnozowanie oraz leczenie dżumy, zachorowanie oznaczało praktycznie wyrok śmierci. Sytuacja ta spowodowała wybuch ogólnej paniki oraz postępującą anarchię społeczną, które jedynie pogłębiały i tak krytyczny już stan. Wobec nieskuteczności doraźnego leczenia, co raz częściej odwoływano się także do Boga, upatrując w szalejącej czarnej śmierci swoistą karę boską. Patronem chorych na dżumę został św. Roch.

Jedynymi rejonami Europy, w których dżuma nie zebrała śmiertelnego żniwa było Królestwo Polskie (bez Pomorza), północne Czechy, wschodnie Niemcy, Flandria, Mediolan oraz okolice Nawarry w Hiszpanii. Na pozostałych obszarach śmiertelność sięgała miejscami 80% całkowitej populacji. Ogółem populacja Europy po przejściu czarnej śmierci była praktycznie o 1/3 mniejsza, niż jeszcze cztery lata wcześniej. Tak ogromne przerzedzenie ludności w niektórych regionach kontynentu spowodowało wielki kryzys gospodarczy, wynikający z dramatycznego braku rąk do pracy oraz faktu, iż niemal trzecia część gruntów rolnych leżała odłogiem. Kryzys ten przyspieszył znacznie upadek systemu feudalnego w Europie Zachodniej.

Oprócz wspomnianej, źródła odnotowują jeszcze kilka mniejszych epidemii dżumy na kontynencie europejskim. Pierwsze miały miejsce jeszcze w starożytności - 430 p.n.e. i tzw. dżuma ateńska. W XVII wieku ponad 50 tys. mieszkańców Gdańska i Londynu zmarło w wyniku mniejszej epidemii dżumy.