Wojna stuletnia - przyczyny

Odwieczny, powtarzający się regularnie co jakiś czas w dziejach Europy, konflikt pomiędzy władcami Anglii i Francji o hegemonię na Starym Kontynencie swój pierwszy znaczący akcent miał już w średniowieczu. W latach 1337-1453 toczyła się bowiem z niewielkimi przerwami wielka wojna pomiędzy tymi dwoma rodzącymi się mocarstwami, którą można nazwać pierwszą wojną ogólnoeuropejską (ze względu na udział po obu stronach zastępów sojuszników oraz mnogość frontów). Historycy XIX-wieczni jako pierwsi nadali jej miano „wojny stuletniej”, ponieważ seryjne konflikty i potyczki zbrojne ciągnęły się ponad wiek, dokładnie zaś – 116 lat.

Przyczyn konfliktu należy się dopatrywać w nierozwiązanej od lat kwestii angielskich posiadłości na kontynencie, znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie i najbliższej strefie wpływów państwa francuskiego. Na przełomie XIII i XIV wieku królowie Francji, m.in. Filip IV Piękny w roku 1292 czy Karol IV Piękny w roku 1323, wielokrotnie podejmowali próby zbrojnego usunięcia Plantagenetów z Akwitanii (nazywanej również Gujenną). Jednak ze względu chociażby na ukształtowane przez lata kontakty handlowe mieszkańców tych terenów z Wyspami, nie było to sprawą prostą. Formalnie wszystkie posiadłości angielskie na kontynencie były traktowane jako lenna korony francuskiej, a królowie angielscy (na mocy traktatu paryskiego z roku 1259) zobowiązani byli do składania hołdu władcom Francji jako ich wasale. Mimo iż sytuacja taka miała miejsce regularnie w drugiej połowie XIII wieku, to budziła ona powszechną niechęć Anglii.

Pierwszy poważny kryzys dynastyczno-polityczny o status Gujenny miał miejsce w roku 1325, kiedy to francuski król Karol IV nadał – na mocy przysługującego mu jako suwerenowi prawa – władze nad tymi terenami Edwardowi, synowi angielskiego króla Edwarda II, który jednak był zasadniczo poróżniony ze swoim ojcem. Jednak w wyniku pałacowego zamachu, który zainicjowała królowa Izabela, Edward II został pozbawiony tronu, a sukcesję po nim przejął jego syn, jako koronowany w styczniu 1327 roku Edward III. Wkrótce potem, w obliczu śmierci ostatniego w prostej linii przedstawiciela dynastii Kapetyngów we Francji, Karola IV, i zamieszania związanego z następstwem tronu po nim, Edward III zgłosił swoje pretensje do korony francuskiej – miał do tego pełne prawo jako wnuk Filipa IV i siostrzeniec trzech kolejnych królów Francji. Jednak za cenę potwierdzenia angielskiego panowania w Akwitanii, Edward III zgodził się zrzec tych roszczeń, a nowym królem Francji został Filip VI z dynastii Walezjuszy. Mimo pozornego spokoju napięcia na nieustalonej formalnie granicy trwały nadal.

Antagonizmy francusko-angielskie ogniskowały się również we Flandrii – najlepiej w Europie rozwiniętym przemysłowo regionie, specjalizującym się w tkactwie i sukiennictwie. Flandria na przełomie XIII i XIV wieku pozostawała w orbicie wpływów Francji, ale swoje bogactwo zawdzięczała głównie importowi sukna z Anglii. Pogorszenie się ogólnej sytuacji ekonomicznej ludności flamandzkiej zaowocowało wybuchem chłopskiego powstania w latach 20. XIV wieku, którego celem było całkowite zniesienie pańszczyzny oraz zmniejszenie rujnujących region powinności na rzecz Francji. Dotychczasowy hrabia Flandrii, Ludwik de Nevers, zmuszony został nawet do ucieczki na dwór do Paryża (w tym czasie rzucona została na Flandrię klątwa papieska), ale po krwawym stłumieniu buntu przez wojska francuskie powrócił on na sprawowany wcześnie urząd.

Polityka pełnego podporządkowania wobec Francji ponownie nie przypadła do gustu mieszkańcom, a apogeum jej okazał się wprowadzony przez hrabiego na polecenie Filipa VI bezwzględny zakaz handlu z Anglią. Miało to dramatyczne skutki dla flandryjskiego przemysłu, który odcięty od dostaw surowca, szybko stanął na krawędzi załamania. Konsekwencją wstrzymania eksportu angielskiego sukna był przewrót w Gandawie w roku 1338, w wyniku którego władzę przejęli przedstawiciele lokalnych cechów. Przywódca zbuntowanych mieszczan, Jakub de Artevelde rozpoczął negocjacje z Edwardem III, które zakończyły się przywróceniem dostaw sukna oraz złożeniem mu hołdu lennego przez miasta flandryjskie jako prawowitemu królowi francuskiemu.

Kolejną pośrednią przyczyną wybuchu wojny stuletniej był konflikt interesów w Szkocji. Pozostająca od lat integralną częścią Anglii, podczas zawirowań związanych z spiskiem królowej Izabeli w roku 1328, uzyskała Szkocja uznanie swojej niepodległości. Wywołało to wielkie oburzenie wśród rycerstwa angielskiego, które na nowym królu, Edwardzie III, wymusiło kontynuowanie wojny z swoim „dziedzicznym wrogiem” na północy wyspy. Na interwencję zdecydowała się również Francja, która poparła dążenia kochających wolność Szkotów skupionych wobec pretendenta, Davida Bruce'a. Fakt ten przyczynił się do radykalizacji nastrojów w społeczeństwie angielskim, które do tej pory niechętne prowadzeniu wojny na kontynencie, stało się gorącym orędownikiem militarnego ukarania Francji.

Nie bez znaczenia była tutaj również stale pogarszająca się sytuacja ekonomiczna angielskiej warstwy rycerskiej, która w ewentualnych zdobyczach wojennych upatrywała szansy na polepszenie swojego bytu. W odpowiedzi na pomoc udzieloną przez króla francuskiego rebeliantom szkockim Edward III rozpoczął zakrojone na szeroką skalę zbrojenia, równocześnie wysuwając swe pretensje do sukcesji po Kapetyngach. Riposta Filipa VI sprowadziła się do wydania aktu konfiskaty angielskich posiadłości na kontynencie europejskim w dniu 24. maja roku 1337, który to uznaje się powszechnie za początkową datę rozpoczęcia długotrwałego konfliktu znanego jako wojna stuletnia.