Kręgi cywilizacyjne Europy - średniowieczna Europa a inne cywilizacje. Opracowanie

Europa w czasach średniowiecza nie była jednorodna, co stanowiło konsekwencję rozpadu Imperium Rzymskiego na cesarstwo zachodniorzymskie i wschodniorzymskie. Po upadku tego pierwszego w 476 r., na jego niegdysiejszych terenach zaczęły dominować plemiona barbarzyńskie, szybko przekształcające się w państwa. Tymczasem cesarstwo wschodnie, skupione wokół Konstantynopola, kontynuowało tradycje antyczne (rzymskie i greckie), borykając się z problemami terytorialnymi i wzrostem potęgi sąsiadujących z Bizancjum muzułmanów.

Historia kontaktów Europejczyków z muzułmanami jest istotnym elementem dziejów średniowiecza. Pozostałe cywilizacje, Inkowie, Majowie, Aztekowie, Japończycy, Chińczycy, Hindusi czy Afrykańczycy, choć dochodziło do rzadkich kontaktów ich przedstawicieli z pogrążoną w mroku Europą, nie odegrali w tej epoce tak doniosłej roli (oczywiście, z europejskiej perspektywy), jak ludzie skupieni pod wspólnym znakiem islamskiego półksiężyca.

Religia jest niesłuchanie silnym czynnikiem kulturotwórczym. Rozwijające się chrześcijaństwo jeszcze u kresu starożytności zaczęło dynamiczną ekspansję i stopniowo wypierało dawne wierzenia. I choć proces ten trwał na Starym Kontynencie jeszcze w XIV, a nawet XV wieku, szybko stało się jasne, że nowa religia wyznaczy kierunek dalszemu rozwojowi. Jednocześnie, w wyniku działalności Mahometa (przełom VI i VII w. n.e.) rozwinął się islam. Początkowo, oba kręgi kulturowe rozwijały się niezależnie, a rzadkie kontakty zabarwione były ciekawością (sam Prorok po tym, jak ukrywał się w chrześcijańskim klasztorze św. Katarzyny, nakazał muzułmanom ochraniać uczniów Jezusa!).

Sytuacja zaczęła się pogarszać wraz z najazdem Maurów na Hiszpanię. Maurowie szybko opanowali cały Półwysep Iberyjski, docierając do Pirenejów. Kres ich inwazji położył Karol Młot (732 r. n.e.), jednak w Hiszpanii utrzymali się aż do 1492 r. (zdobycie Grenady przez katolików i koniec rekonkwisty).

Islamskie plemiona dały się też we znaki Bizantyjczykom, nękając ich ciągłymi najazdami. Gdy w 1096 r. z Europy wyruszyła na odsiecz cesarstwa wschodniego pierwsza wyprawa krzyżowa, skierowana przeciwko rosnącym w siłę Turkom seldżuckim (Seldżukom), mało kto przewidywał, iż konflikt obejmie także i inne sporne ziemie, przede wszystkim Palestynę z Jerozolimą, i będzie trwał przez blisko 200 lat.

Pamięć o krucjatach oraz innych konfliktach określiła stosunki Europy ze światem islamu na długie wieki. Jednak mimo wrogości władców, kupcy wciąż wymieniali towary, a podróżnicy wędrowali między krajami, poznając i opisując to, co obce i nieznane.

Kulturowo różnorodna była też sama Europa. Właściwie każde z plemion barbarzyńskich, które wyewoluowały w narody czerpał z innej przeszłości i kultury. Celtowie, Germanie, Słowianie i ludy azjatyckie żyły obok siebie, jednak dzielące je różnice manifestowały się niekiedy, przeradzając się w konflikty. Ich kres położyło upowszechnienie chrześcijaństwa -  proces ten był długotrwały i niełatwy.