Bolesław Bierut - referat „O odchyleniu prawicowym i nacjonalistycznym w kierownictwie Partii...”. Odsunięcie Gomułki od władzy

Władysław Gomułka miał bardzo istotny udział w sprowadzeniu i zainstalowaniu w powojennej Polsce władz komunistycznych. Uzyskawszy funkcję Sekretarza Generalnego PZPR lansował on tzw. „polską drogę do socjalizmu”, dzięki czemu dawał swoim przeciwnikom do ręki konkretny argument przemawiający jednoznacznie przeciw niemu. Gomułka przy każdej okazji posądzany był o odejście od zasad pierwotnej ideologii marksistowsko-leninowskiej oraz dążenie do usamodzielnienia się Polski Ludowej od swojego naturalnego sojusznika na wschodzie, Związku Radzieckiego.

W czerwcu roku 1947 podczas VI Plenum KC PPR towarzysz Wiesław wygłosił referat niekonsultowany wcześniej z Biurem Politycznym, w którym przedstawił swoja ocenę ewolucji polskiego ruchu robotniczego i tradycji PPS, a także skrytykował brak motywów niepodległościowych w hasłach głoszonych przez polskich komunistów. Wystąpienie to stało się początkiem otwartego konfliktu Sekretarza Generalnego z Biurem Politycznym, na czele którego stał nieprzychylny Gomułce, osiągający co razi większe wpływy w państwie, Bolesław Bierut. Gomułka nie wycofał się z przedstawionych w referacie poglądów, a na krytykę ze strony Bieruta i jego popleczników odpowiadał zwięźle i merytorycznie, broniąc swojego zdania.

Z czasem Biuro Polityczne, którego z racji zajmowanego stanowiska członkiem był Gomułka, zaczęło zbierać się bez jego obecności, co oznaczało początek procesu odsuwania go od władzy w partii. Starano się ponadto nakłonić Sekretarza do założenia szerokiej samokrytyki, co oznaczałoby jego ustąpienie, tłumacząc się „interesem partii”, ale towarzysz Wiesław nie zamierzał dobrowolnie wykluczyć się z walki o najwyższe stanowiska w kraju. Raport o poczynaniach niepokornego Sekretarza PPR Stalinowi osobiście przedstawił Bierut, konflikt w Polsce opisując stwierdzeniem „prawicowo-nacjonalistyczne odchylenie partii, na którego czele stoi Sekretarz Generalny” i de facto wówczas przesądzony został los Gomułki.

Ostateczne rozwiązanie kwestii niepopularnego w kręgach kierowniczych partii Władysława Gomułki miało miejsce w czasie kolejnego plenum KC PPR, które odbyło się na przełomie sierpnia i września roku 1948. Podczas obrad Bolesław Bierut przedstawił towarzyszom obszerny referat pod tytułem: „O odchyleniu prawicowym i nacjonalistycznym w kierownictwie Partii i sposobach jego przezwyciężenia”, w którym ostrej krytyce poddana została osoba Sekretarza Generalnego. Padły w nim m.in. oskarżenia o karygodny brak zaufania wobec ZSRR i WKP(b), niezgodną z prawda ocenę polskiej tradycji niepodległościowej, zaniechanie walki klasowej z kapitalistami oraz niewiarę w ostateczne zwycięstwo ideologii komunistycznej.

Wobec mnogości zarzutów i jednoznacznie negatywnej oceny pracy Sekretarza Generalnego PPR (w sumie na plenum było 33 wystąpień o treści podobnej do referatu Bieruta), Władysław Gomułka złożył rezygnację z zajmowanego przez siebie stanowiska oraz z członkostwa w Biurze Politycznym. Samokrytyka złożona przez Gomułkę była w pełni wystarczająca dla kierownictwa partii i samego Bolesława Bieruta.