Powieść poetycka - cechy na podstawie powieści „Giaur” George'a Byrona

Charakterystycznym dla epoki romantyzmu gatunkiem literackim jest powieść poetycka. Narodziła się ona w Anglii, w drugiej połowie XIX wieku. Za jednego z jej ojców uważa się George'a Byrona, autora powieści „Giaur”. Powieść poetycka należy do gatunku synkretycznego, zwanego także mieszanym. Zawiera w sobie elementy liryki, epiki i dramatu. Chociaż pisana jest wierszem, nie odrzuca obecności narratora, obserwującego wszystko „sponad” oraz wyrażającego swoje uczucia w związku z zachodzącymi wydarzeniami (subiektywizm narracyjny). Określamy to mianem poezji narracyjnej.

Typowymi cechami dla powieści poetyckiej są: epizodyczność, brak porządku przyczynowo-skutkowego, fragmentaryczność oraz brak chronologii wydarzeń. Charakterystyczne dla tego gatunku jest zastosowanie inwersji czasowej. Akcja powieści poetyckiej jest luźna, tajemnicza i pełna zagadkowych oraz dramatycznych sytuacji, często pozostawionych bez rozwiązania.

Tok zdarzeń rozgrywa się w egzotycznej scenerii. Występuje tu wiele motywów orientalnych oraz słownictwo właściwe dla danej kultury. Pojawiają się szczegółowe opisy przyrody. Charakterystyczny dla powieści poetyckiej bohater jest rozdarty wewnętrznie, przepełniony bólem egzystencji oraz stroniący od towarzystwa innych ludzi.

„Giaur. Ułamki powieści tureckiej” George'a Byrona jest wzorcowym przykładem powieści poetyckiej. Utwór napisany został czterostopniowym wierszem jambicznym. Wyróżnia go synkretyzm rodzajowy oraz gatunkowy. Możemy zaobserwować w powieści współwystępowanie elementów epiki, liryki oraz dramatu, jak też wielu form gatunkowych, takich jak baśń, legenda, ballada oraz powieść. Występuje tu pierwszo- i trzecioosobowy narrator, opisując przebiegające zdarzenia, wyraża on związane z nimi uczucia i emocje. Jest subiektywny.

Akcja powieści Byrona toczy się w XVIII wieku w Grecji znajdującej się pod tureckim panowaniem. Pomiędzy opisywane losy bohaterów autor wplata poetyckie opisy egzotycznej greckiej przyrody:
 
„Wyspy szczęśliwe! w każdej porze roku
Zarówno miłe i sercu i oku,
Gdy was przychodzień z gór Kolonny wita,
Wraz nagły urok źrenice mu chwyta
I myśl pogrąża w dumy tajemnicze.
Tu szklane morza cichego oblicze
Na falach drobnych, jak uśmiechu dołki,
Gór okolicznych odbija wierzchołki
Strzegące brzegów, z którymi łagodnie
Zdają się igrać rajskie wody wschodnie.
Jeśli się wietrzyk chwilowy prześliźnie
I złamie szyby na modrej płaszczyźnie,
I kwiecie z brzegu przyniesione miota,
Jakaż w tym wietrze wonia i pieszczota!”.

Utwór przesycony jest słownictwem pochodzenia tureckiego, pojawiają się takie wyrazy jak:  harem, emir, baszta czy zwrot używany na pozdrowienie w kulturze wschodniej: „Alejkum salam”. Na elementy orientalizmu składają się także zasady oraz normy kulturowe i obyczajowe charakterystyczne dla muzułmanów. Wyznający prawa zapisane w Koranie, muzułmanie karali każdego za ich złamanie. Hassan prowadził dom otwarty. Z przybyszami dzielił się chlebem i solą, co w ich kulturze oznaczało, że uznawał ich za gości w swoim domu.

Giaur przeciwstawia się normom i zasadom wyznawanym przez muzułmanów, rozkochując w sobie Leilę, pierwszą żonę Hassana. W kulturze wschodu za zdradę karano śmiercią. Taki właśnie los spotkał ukochaną Giaura za jej niewierność. Zostaje ona uwięziona w worku i utopiona w morzu nocą. Wszystkie te elementy dodają całej historii grozy i stwarzają atmosferę lęku oraz strachu.

Fabuła powieści składa się z fragmentów większego opowiadania. Akcja przebiega bez chronologicznego porządku. Utwór otwiera relacja narratora. Obrazuje on Giaura jadącego na koniu. Mężczyzna cierpi z powodu utraconej miłości. Dopiero w dalszej części powieści poznajemy historię miłości Giaura i Leili. Retrospekcje oraz brak chronologii wprowadzają do legendy elementy dramatyzmu i tajemniczości. Tworzą zagadkową atmosferę.

Tytułowy Giaur kumuluje w sobie cechy charakterystyczne dla bohatera powieści poetyckiej. Jest indywidualistą, samotnikiem, egoistą z pogardą traktującym innych ludzi. Jest pełny tajemniczości i sprzeczności. Nie wiemy o nim nic tym, co mówi nam jeden opis, w którym  autor sugeruje wielkość umysłu i szlachetność urodzenia Giaura. Odrzuca on wszelkie normy i zasady obowiązujące w społeczeństwie tureckim oraz w klasztorze, w którym przebywa po śmierci ukochanej i zabójstwie Hassana.

Giaur kieruje się w życiu przede wszystkim emocjami. Rozsądek stawia na drugim miejscu. Dopiero po dokonaniu czynów nachodzi go refleksja o słuszności lub niesłuszności jego postępowania. Powoduje to rozdarcie wewnętrzne bohatera. Zakochując się w Leili, poświęca się jej bez reszty. W miłości dziewczyny dostrzega sens swojego istnienia. Uczucie obojga jest bardzo silne i namiętne. Mimo śmierci Leili Giaur nigdy nie przestaje jej kochać.

Z każdą chwilą pogłębia się jego cierpienie po stracie ukochanej. Leila odwiedza Giaura w jego snach, niestety kiedy mężczyzna chce ją przytulić i objąć, wybranka jego serca znika. Giaur z potrzeby zemsty dopuszcza się morderstwa na Hassanie. Czyn ten nie przynosi niestety ukojenia jego duszy. W czasie spowiedzi przyznaje, że pomścił śmierć swojej ukochanej, zabijając Hassana, jednak nie lęka się kary. Gdyby przyszło mu narodzić się na nowo, postąpiłby tak samo. Giaur jest przykładem bohatera skłóconego ze światem i innymi ludźmi.