Charles Baudelaire „Litania do Szatana” - interpretacja, opracowanie wiersza

Utwór pt.: „Litania do Szatana” był jednym z tych, które sąd nakazał Charlesowi Baudelaire'owi usunąć z pierwszego wydania „Kwiatów zła”. Uznany został bowiem za obrażający moralność i uczucia religijne społeczeństwa. Dziś również szokuje czytelników, którzy po niego sięgają. Litania kojarzy nam się z modlitwą, najczęściej błagalną, kierowaną do Matki Boskiej lub do świętych. Tu jej adresatem jest Szatan. Myślę jednak, że posądzenie poety o satanizm byłoby przesadą i efektem jedynie pobieżnej lektury utworu.

Każdy wers interesującego nas tutaj wiersza rozpoczyna apostrofą do Szatana. Najczęściej podmiot wyraża ją zaimkiem wskazującym: „który” lub „któryś”. Inne formy zwrotu to: „Ty”, „O Ty”, „wszechwiedzący królu”, „Pochodnio myślicieli” oraz „Ojcze przybrany”. Dystychy przeplata wers-refren: „Szatanie, mej nędzy długiej się ulituj!”. Budowa tekstu odpowiada budowie tradycyjnie rozumianej litanii-modlitwie, mającej korzenie religijne.

Wielokrotnie w utworze powtarza się motyw wiedzy. Poznanie niedostępnych tajemnic, posiadanie wszechwiedzy stanowiło dla Baudelaire'a bardzo ważne zagadnienie, któremu poświęcał uwagę w swoich dziełach. Przywołać można by w tym kontekście wiersz pt.: „Hymn do piękna”, gdzie właśnie owo piękno podmiot prosi o klucz do poznania „tajemnicy wieczystej”. Podmiot liryczny uważa, że Szatan posiada ogromną wiedzę. Wielokrotnie o tym mówi, np.: „nad wszystkie anioły mądry”, „wszechwiedzący królu”, „pochodnio myślicieli”. Być może nędza, w której osoba mówiąca w wierszu się znajduje, jest powodowana właśnie niemożnością całkowitego poznania, posiadanie wiedzy czy pewności, do której się tęskni.

Myślę, że nie jest to utwór, którego celem byłaby pochwała zła. Podmiot liryczny zdaje sobie świetnie sprawę z tego, że to Szatan zrodził śmierć („śmierć spłodziwszy”). Ludzie w raju nie znali tego pojęcia, dopiero skuszeni przez węża zgrzeszyli i zostali zesłani na ziemię. Szatan zrodził również nadzieję, która jest niestała i złudna. To Szatan budzi w skazańcach zuchwałość, nauczył ludzi wyrabiać proch i „dał im broń do ręki”, bynajmniej nie w celu obrony, ale by walczyli i mordowali się. Ponadto naznacza „chciwca i bogacza”, kobiety lekkich obyczajów patrzą z uwielbieniem na „łachmany i chore ciało”, wyzute są z moralności.

Szatan jest wygnańcem. Niegdyś był aniołem, znajdował się blisko Boga, jednakże sprzeciwił się Mu i został wygnany z raju. Następnie skusił Adama i Ewę, aby ci zerwali owoc z drzewa poznania, obiecując im wiedzę. W „Litanii” Baudelaire nazywa go „Ojcem przybranym”. Los człowieka jest podobny do losu Szatana – obaj zostali wygnani sprzed oblicza Boga, sprzeciwili się mu. Jednakże człowiekiem powodowała chęć zdobycia wiedzy. Takie samo pragnienie żywi mówiący poeta. Być może on też zgrzeszył, licząc na to, że w ten sposób odkryje tajemnice, które od zawsze go nurtowały. Teraz pogrążony jest w „nędzy długiej”. Oznaczać to może, iż od długiego czasu podejmuje próbę poznania prawdy, a niepowodzenie sprawia mu ból. Dlatego prosi Szatana, aby się nad nim ulitował. Myślę jednak, że ów człowiek wie, iż zło nie pomoże mu w osiągnięciu wiedzy. Być może jest to prośba o zaprzestanie kuszenia i popychania do zła, które wpędza jego duchowe jestestwo w nędzę.

Możemy również zaryzykować stwierdzenie, iż podmiot liryczny zwraca się do Szatana, aby zemścić się na Bogu, który jest mściwy i gniewny wobec człowieka; który go „wygnał z rajskiego Ogrojca”. To zestawienie jest bardzo ciekawe, gdyż Ogrojec był ostatnim miejscem, w którym modlił się Jezus przed śmiercią, nie zaś rajem. A może jest to aluzja do Boga, który nie dość, że skrywa swoje tajemnice, to jest na tyle bezwzględny, że wydał swojego syna na (pewną) śmierć?

Jak wiele utworów Baudelaire'a, tak i ten dopuszcza wiele interpretacji. Moim zdaniem, nie jesteśmy w stanie do końca go zinterpretować, gdyż traktuje o sprawach i zjawiskach, których poeta sam nie mógł pojąć. Wiedza na te tematy nie jest dostępna człowiekowi i nie wiadomo, czy kiedykolwiek będzie. Może właśnie to budziło w poecie frustrację i strach. Zawsze będziemy chcieli poznać Tajemnicę, posiąść wiedzę, która dla innych jest niedostępna. Należy jednak uważać i zachować złoty środek w podejmowanych działaniach, mających na celu poznania wszechrzeczy, całkowite zrozumienie sensu i istoty świat.