Adam Mickiewicz „Dziady”- kompozycja i walory artystyczne „Dziadów” kowieńsko-wileńskich

Mianem „Dziadów” kowieńsko - wileńskich określane są te części dramatu, które powstały w latach 1820-1822 w Wilnie i Kownie. Intrygującym może wydawać się fakt, że numeracja poszczególnych części jest zaburzona - rozpoczyna się od drugiej, kończy natomiast na czwartej. Celem takiego zabiegu, było pozostawienie kompozycji utworu otwartą, co wskazywałoby na odrzucenie zasady trzech jedności i przynależność dzieła do gatunku, jakim jest dramat romantyczny.

Motywem spajającym te dwie części są gusła - rytuały mające na celu przywołanie duchów zmarłych. Druga część jest w całości oparta na tym motywie, jesteśmy świadkami obrzędów odbywających się przycmentarnej kaplicy. W czwartej akcja także rozgrywa się w Zaduszki i jest rozmową księdza ze zjawą Gustawa, który przybywa na ziemię, by dokonać pokuty. Jak więc widzimy, ogniwem łączącym różniące się od siebie części jest tytułowy obrzęd dziadów.

Paraleli można doszukiwać się także w postaci głównego bohatera. Być może milczące Widmo z drugiej części jest Pustelnikiem - Gustawem z części czwartej. Paradoksalnie poparciem tej tezy wysuwanej przez wielu badaczy literatury, okazuje się fakt, iż „Dziady” to dramat romantyczny, dlatego nie musi kierować się logiką prawdopodobieństwa.

„Dziady” kowieńsko-wileńskie realizują klasyczną zasadę trzech jedności. Mimo to kompozycja tych części jest fragmentaryczna, jakby wyrwana z szerszego kontekstu. Walory artystyczne pojawiające się w tych częściach utworu są charakterystyczne dla tego etapu pisarstwa Mickiewicza. Poeta dokonuje wielu literackich przetworzeń motywów ludowych, których celem jest budowanie nastroju. Możemy obserwować to w szerszej skali - obrzędy w przycmentarnej kaplicy, a także w mniejszej - np. pianie koguta. Mamy także do czynienia z przenikaniem się dwóch światów - realnego i fantastycznego.

Forma literacka „Dziadów” litewsko - kowieńskich również jest niezwykle rozbudowana. W części czwartej pojawiają się wręcz epickie opisy przeżyć Gustawa związanych z nieszczęśliwą miłością. Sama tematyka nasuwa skojarzenia z liryką i „chwytaniem uczuć”. Warto zwrócić uwagę na samą konstrukcję stroficzną. Szczególnie widoczne jest to w części drugiej, w wypowiedziach Chóru. Nie są to oczywiście regularne strofy, jednak często mają budowę typową dla wiersza lub ballady. Także liczba sylab w poszczególnych wersach ich kwestii jest równa, co nadaje im rytmikę i, typowy dla chóru, zaśpiew.

„Dziady” litewsko-kowieńskie są utworem niezwykle rozbudowanym i różnorodnym. Jego niepodważalnymi atutami są nastrojowość oraz tajemniczość. Wszystko to Mickiewicz osiąga dzięki doskonałemu operowaniu poetyckim tworzywem.