Adam Mickiewicz „Pieśń Filaretów” - interpretacja i analiza utworu

„Pieśń Filaretów” to jeden z najwcześniejszych utworów Adama Mickiewicza, powstał w roku 1820. Warto pamiętać, że pieśń nie jest utworem romantycznym, romantyzm w polskiej literaturze datuje się od wydania „Ballad i romansów” Mickiewicza, a więc od roku 1822, w których ujawniły się cechy poezji charakterystyczne dla nowego stylu i światopoglądu. „Pieśń Filaretów” ma raczej charakter klasycystyczny.

O klasycystycznym charakterze pieśni świadczą między innymi wyraźne nawiązania do literatury antycznej. Już pierwsze słowa utworu: „Hej, użyjmy żywota!/ Wszak żyjem tylko raz” są odwołaniem do stylu greckiego poety Anakreonta. Anakreontyki to wiersze o lekkiej tematyce, radosnym nastroju, głoszące radość życia, pochwałę biesiady, muzyki, towarzystwa. Właśnie w takim tonie utrzymana jest „Pieśń Filaretów”. Już sama forma pieśni stanowi odwołanie się do antycznego gatunku poetyckiego. Nawiązania do epoki starożytnej czytelne są również w propagowaniu epikurejskiej filozofii. „Carpe diem” to zasada epikurejskiego szczęścia przyświecająca autorowi pieśni. 

Filareci to stowarzyszenie ludzi młodych, pieśń ta stanowiła niejako jej hymn podkreślający wartość przyjaźni i wspólnej zabawy. To właśnie filareci są podmiotem lirycznym tego utworu, chóralnie głoszą pochwałę życia i zachęcają się wzajemnie do radosnej zabawy. Sytuacja liryczna jest biesiadna, wzorowana na utworach Anakreonta. Panuje tu atmosfera swobody, radości, króluje żart i trunki: „Niechaj ta czara złota / Nie próżno wabi nas./ Hajże do niej wesoło!/ Niechaj obiega w koło,/ Chwytaj do dna i chyl/ Zwiastunkę słodkich chwil!”.

Towarzystwo Filaretów miało charakter intelektualny, skupiało studentów i twórców, toteż autor pozwala sobie na żartobliwy stosunek do poważnej nauki. Nauka to niejako codzienność, poważna strona życia, z której można kpić w czasie zabawy: „Ten się wśród mędrców liczy,/ Zna chemiją, ma gust,/ Kto pierwiastek słodyczy/ Z lubych wyciągnął ust”. W tym podejściu do nauki można dopatrywać się już zapowiedzi nowego światopoglądu artystycznego, romantycznego zafascynowania „czuciem i wiarą”. Mickiewicz pisze: „Cyrkla, wagi i miary/ Do martwych użyj brył”. Życie jest bardziej złożone, wymyka się prostym zabiegom, nie sposób go określić za pomocą cyrkla i wagi. Te nadają się jedynie do badania martwych przedmiotów, a nie ludzkiego ducha.

Biesiadna, radosna „Pieśń Filaretów” nie jest tylko pochwałą zabawy. Mickiewicz zawarł w niej idee, które pojawiają się też w jego późniejszej twórczości. Przywołane tu tylko w postaci hasłowej, z uwagi na formę i ton poetyckiej wypowiedzi, idee patriotyczne zostaną później rozwinięte w poezji wieszcza. Mickiewicz zachęca do zgody i przyjaźni, także w wymiarze ogólnonarodowym, pochwala mądre prawa i ideę wolności. Duch romantyczny przejawia się też w zachwycie nad tym, co polskie: „Po co tu obce mowy,/ Polski pijemy miód;/ Lepszy śpiew narodowy/ I lepszy bratni ród”.

Cały utwór utrzymany jest w nastroju biesiadnym, poeta głosi pochwałę wspólnej zabawy. Stąd liczne wykrzyknienia i okrzyki zachęty: „Chwytaj i do dna chyl”. W pieśni powtarza się refren, nieco tylko modyfikowany. Dzięki temu utwór staje się bardziej śpiewny. Podobny efekt uzyskał Mickiewicz poprzez zastosowanie wiersza sylabicznego. Utwór został napisany siedmiozgłoskowcem. Krótkie wersy zwiększają dynamikę, podobnie jak częste stosowanie rymów żeńskich.