Kubizm w literaturze - wyjaśnij pojęcie na dowolnie wybranym przykładzie

Kubizm jest uznawany za jeden z najważniejszych kierunków w sztukach plastycznych XX wieku. Nazwa prądu pochodzi od łacińskiego rzeczownika „cubus” oznaczającego kostkę, z tym kształtem skojarzył bowiem obrazy Pabla Picassa i Georgesa Braque’a słynny krytyk sztuki - Louis Vauxcelles.

Dzieła utrzymane w stylistyce kubistycznej odznaczają się abstrakcyjną formą rezygnującą z mimetyzmu wobec rzeczywistości. Ich kompozycja opierała się na pewnego rodzaju dekonstrukcji, bowiem jej elementy miały sprawiać wrażenie, jakby zostały rozbite przez artystę na mniejsze części, później zaś naszkicowane każdy w inny świetle i zestawione od nowa. Dawało to efekt specyficznej mozaikowości, która zrywała z zasadami estetyzmu sztuk plastycznych, ponieważ nowoczesne dzieło nie miało przemawiać do oka widza, ale do jego zmysłu analitycznego, ten bowiem bez trudu podpowiadał istotę przedstawianych elementów pomimo ich zniekształcenia.

Podobne koncepcje odniesiono również do literatury, zwłaszcza do poezji kształtującej się w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku. Charakteryzowała się ona luźną konstrukcją składającą się z ułożonych na kształt mozaiki elementów, pomiędzy którymi nie zachodziła ścisła zależność przyczynowo-skutkowa. Czytelnik nie otrzymywał więc gotowych tez i jasnych komunikatów, ale dzięki pogłębionej analizie mógł bez trudu odnaleźć je niejako pomiędzy elementami konstrukcji dzieła.

Literacki kubizm posługiwał się wielością rozmaitych, często bardzo odległych od siebie obrazów jednocześnie. Wprowadzał skomplikowaną metaforyzację, która nie zawsze w pełni odpowiadała istocie prezentowanego elementu, tak jak cieniowania postaci w obrazach kubistycznych nie odpowiadały możliwemu w rzeczywistości kątowi padania światła – w ramach jednej postaci cień nie mógł kłaść się jednocześnie po obu jej stronach, czy też zmieniać kąta padania z wertykalnego na horyzontalny.

Za przykład wykorzystania strategii kubistycznej w literaturze może posłużyć m.in. wczesna twórczość Adama Ważyka, zwłaszcza zaś wiersze z tomów „Semafory” oraz „Oczy i usta”, publikowane pierwotnie na łamach awangardowych czasopism literackich. Zamieszczone tutaj utwory cechują się bardzo mocno rozluźnioną konstrukcją, opierającą się na zestawieniu obrazów poprzez ich swobodne asocjacje. Rozmaite epizody są przywoływane bez wyraźnej zależności przyczynowo skutkowej, zaś linia przebiegająca od jednego do drugiego wyznacza jedynie tok swobodnego rozmyślania podmiotu lirycznego. Kolejne sekwencje wynikają ze skojarzenia danego zjawiska z innym, często jednak przy okazji przechodzenia od jednego opisu do drugiego zmienia się nastrój narracji i perspektywa, z jakiej problem podlegał twórczemu opracowaniu.