Różny czy podobny wizerunek średniowiecznego rycerza? - na podstawie „Dziejów Tristana i Izoldy” oraz „Pieśni o Rolandzie”

„Dzieje Tristana i Izoldy” oraz „Pieśń o Rolandzie” to przykłady średniowiecznych dzieł, których bohaterami są rycerze.  Każdy z tych utworów należy do innego gatunku literackiego - „Dzieje Tristana i Izoldy” to przykład romansu rycerskiego, „Pieśń o Rolandzie” to tzw. chanson de geste, czyli pieśń o czynach. Już przynależność do odrębnych gatunków każe szukać różnic w sposobie    przedstawienia Tristana i Rolanda.

Roland to  bohater, który walczy. Jest ukochanym rycerzem króla Karola, towarzyszy mu w wojnie z Saracenami i uczestniczy w tragicznej bitwie w wąwozie Ronsewal. Obserwujemy go, jak przygotowuje się do walki, walczy i jak umiera. Całe jego życie podporządkowane jest obronie wyznawanych ideałów, z których najważniejsze to wierność Bogu oraz posłuszeństwo wobec króla. Postępowanie Rolanda warunkowane jest przez kodeks rycerski. Rycerz ten przestrzega jego zasad zarówno w walce, jak i w życiu codziennym. Ceni uczciwość, brzydzi się zdradą. Wszystkie jego czyny są prawe,a zamiary czyste. Rolanda cechuje niewiarygodna wręcz odwaga. Dzisiaj powiedzielibyśmy, że taka odwaga graniczy z głupotą. Przykładem może być odmowa „zadęcia w róg” równoznaczna z wezwaniem pomocy, skutkiem czego tylna straż Karola poniosła klęskę.  Dla Rolanda lepsza jest śmierć w walce niż okazanie słabości czy tchórzostwa. Kodeks rycerski mówił bowiem, że rycerzowi w zbroi nie wolno się cofać.  Sił do nierównej walki dodaje mu wiara w Boga. Roland głęboko wierzy, że walcząc z Saracenami broni słusznej, najwyższej wagi sprawy. Ma pewność, że Bóg będzie mu sprzyjał. Tak też się dzieje. Dzisiaj trudno nam to zrozumieć, bo przecież Roland ginie. Jednak jego śmierć jest przykładem „pięknego umierania”. Roland umiera w poczuciu dobrze spełnionego obowiązku, z czystym sumieniem, w przekonaniu, że całe jego życie i wszystkie czyny zgodne były z nakazami boskimi i rycerskimi. Wierność własnym ideałom sprawia, że rycerz ten odchodzi bez strachu i wstydu.

Na innym aspekcie średniowiecznej kultury rycerskiej skupia się, dokonujący rekonstrukcji celtyckiej legendy, Joseph Bedier. „Dzieje Tristana i Izoldy” to utwór o miłości. Tristan to rycerz, który kocha.  Miłości tej jednak towarzyszy zdrada. Jest to zdrada wobec króla, rzecz - według ówczesnego kodeksu rycerskiego - hańbiąca, zasługująca na najwyższą pogardę.  Tristan jednak nie dopuszcza się jej z próżności czy niewierności,  lecz za sprawą magicznego eliksiru, który przypadkowo wypija. Od tego momentu  całe jego życie podporządkowane będzie zakazanej miłości do Izoldy, wybranki jego wuja, króla Marka. Ponieważ uczucie kochanków przyszło z zewnątrz, nie są w stanie go przezwyciężyć. Tristan miotany jest sprzecznymi emocjami, rozdarty między miłością do króla i chęcią dochowania mu wierności, a miłością do kobiety. Czy Tristan zasługuje zatem na miano rycerza? Jego zachowanie wobec Izoldy pełne najwyższego szacunku i oddania sprawia, że odpowiedź jest pozytywna. Poza tym nieobca jest Tristanowi także walka i sam ginie od zatrutego ostrza lancy.

Intencje Tristana do końca pozostają czyste. Musi byś posłuszny miłości, bo tak zadecydował los, stara się jednak okazać szacunek królowi. Dlatego król, widząc śpiącą parę nie wpada w gniew i nie dokonuje zemsty. Między śpiącymi bowiem dostrzega nagi miecz, symbol dochowania czystości.  Mimo że miłość Tristana i Izoldy jest uczuciem zakazanym,  z ówczesnego punktu widzenia niemoralnym, nie zostają potępieni ani przez ludzi, ani przez Boga. Groby kochanków łączy krzak głogu, symbolizujący trwałość uczucia.

Rolanda i Tristana charakteryzują przede wszystkim umiłowanie honoru i poczucie obowiązku. Obaj zachowują czyste intencje bez względu na sytuacje, z którymi przychodzi im się zmagać. Nie unikają walki, choć każdy nich walczy w inny sposób. Wyznawanym ideałom pozostają wierni do końca, a ich śmierć ma wymiar mistyczny. Każdy z nich jest na swój sposób piękny, a piękno fizyczne jest odzwierciedleniem szlachetności duszy.  Historie o rycerzach łączy jeszcze jeden aspekt. Wiele miejsca poświęcono w nich przyjaźni: Roland darzy przyjaźnią Oliwiera, a Tristan - mimo wszystko - cieszy się przyjaźnią Marka.

Omawiane historie pokazują średniowiecznych rycerzy w różnych sytuacjach życiowych i stąd mogą wynikać bezpośrednie różnice w ich przedstawieniu. Pamiętać jednak należy, że zarówno walka jak i niespełniona miłość to dwa aspekty średniowiecznego etosu rycerskiego. Cechy Rolanda i Tristana dopełniają się wzajemnie, tworząc pełny obraz średniowiecznego rycerza, wzorca osobowego, który zdominował świadomość autorów i czytelników na niemal dziesięć stuleci.