Henryk Sienkiewicz „Potop” - bohaterowie fikcyjni i historyczni

Henryk Sienkiewicz to mistrz kreowania postaci literackich. W powieści „Potop” autor umiejętnie przeplótł losy bohaterów fikcyjnych z losami historycznych postaci. Obydwa typy bohaterów biorą udział w autentycznych wydarzeniach, w wojnie polsko-szwedzkiej, trwającej w latach 1665-1660.

Postacie historyczne w "Potopie"

Przed rozpoczęciem pisania dzieła autor zapoznał się z wieloma źródłami historycznymi, by wiernie oddać życiorys każdej z realnych postaci występujących w powieści.

Królowie

Do najważniejszych bohaterów historycznych w „Potopie” należy Jan II Kazimierz Waza, król Polski, przyrodni brat Władysława IV Wazy. Żył on w latach 1609-1672. W czasie swojego panowania dowodził Polską podczas trzech groźnych wojen, w tym wojny polsko-szwedzkiej. Badacze historii, jak również Henryk Sienkiewicz, rządy króla ocenili bardzo surowo. Potępiali jego ucieczkę na Śląsk i rezygnację z dalszych walk o niepodległość Polski. Jednak autor „Potopu” nie zapomina o wielu zaletach króla. Podkreśla jego waleczność, sprawiedliwość i mądrość.

Drugą ważną postacią, która brała udział w potopie szwedzkim, jest Karol X Gustaw, król Szwecji, dowódca wojsk szwedzkich podczas najazdu Szwedów na Polskę. Żył w latach 1622-1660. Doskonały wojownik, zawsze doprowadzał swój kraj do zwycięstwa. Po zawarciu układu z Polakami i Litwinami w Kiejdanach oraz w Ujściu, został królem Rzeczypospolitej i suwerenem na Litwie.

Szlachta

Wielu bohaterów historycznych w „Potopie” to przedstawiciele szlachty. Należą do nich:

Księżna Gryzelda Wiśniowiecka, z domu Zamoyska, córka Tomasza Zamoyskiego oraz żona Jeremiego Wiśniowieckiego. Żyła w latach 1623-1672. Jak pisał Sienkiewicz była to kobieta „pełna wspaniałości, majestatu i cnoty”.

Jerzy Sebastian Lubomirski herbu Szreniawa bez Krzyża. Pełnił funkcję hetmana polnego koronnego, starosty spiski, marszałka nadwornego koronnego, marszałka wielkiego koronnego oraz przywódcy rokoszów. W czasie potopu szwedzkiego do końca pozostał wierny królowi i ojczyźnie. Zorganizował zbrojny oddział, w którego skład wchodzili mieszkańcy wsi województwa małopolskiego. Brał udział w bitwie pod Krakowem i Warką.
 
Jan Sobiepan Zamoyski herbu Jelita, żyjący w latach 1627–1665. W przeciwieństwie do innych magnatów był wierny królowi i ojczyźnie. Brał udział w obronie Zamościa przed Szwedami oraz w bitwie pod Warką.

Andrzej Grudziński, który w czasie wojny polsko-szwedzkiej pełnił funkcję wojewody kaliskiego, zdrajca narodu i króla. Podpisał kapitulację Wielkopolski i oddał się pod rządy Karola X Gustawa.

Krzysztof Opaliński, przedstawiciel magnatów. Od 1637 wojewoda poznański. W 1655 roku wraz z Andrzejem Grudzińskim poddał Wielkopolskę Szwedom.

Hieronim Radziejowski herbu Junosza, zdrajca narodu polskiego. Był pośrednikiem pomiędzy szlachtą zgromadzoną pod Ujściem a szwedzkim monarchą.
 
Stefan Czarniecki herbu Łodzia, żyjący w latach 1599-1665 . Polski dowódca wojskowy. Przez sześćdziesiąt sześć lat swojego życia pełnił wiele ważnych funkcji, był kasztelanem kijowskim, starostą kowalskim, wojewodą ruskim. Czarniecki był walecznym żołnierzem. Dzielnie walczył w obronie ojczyzny i wiary. Po ucieczce króla Jana Kazimierza na Śląsk, Stefan Czarniecki, na czele czterotysięcznego wojska, bronił Krakowa.
 
Janusz Radziwiłł herbu Trąby, magnat, zdrajca narodu polskiego. Odstąpił od wierności królowi i przeszedł na stronę szwedzkiego króla Karola X Gustawa.

Szlachta laudańska

Do postaci historycznych należeli również przedstawiciele szlachty laudańskiej:

Pakosz Gasztoft z Pacunelów - patriarcha zaścianka laudańskiego. Miał liczną rodzinę, w tym sześć córek. W powieści gościł u siebie Michała Wołodyjowskiego.

Józwa Butrym, zięć Pakosza. Był kaleką, dlatego nie brał udziału w pospolitym ruszeniu: „W wojnach kozackich kula armatnia stopę mu urwała”. Był surowy i budził strach w innych ludziach.

Kasjan Butrym, najstarszy członek szlachty laudańskiej. Pamiętał jeszcze czasy rządów Stefana Batorego.

Szwedzi

Ze strony szwedzkiej postaciami historycznymi w powieści Henryka Sienkiewicza byli:

Arvid Wittenberg von Debern – szwedzki hrabia oraz feldmarszałek. Jeden z głównych dowodzących wojskami szwedzkimi podczas potopu szwedzkiego. 25 lipca 1655 roku przyjął kapitulację Wielkopolski po bitwie pod Ujściem, następnie 19 października 1655 roku zdobył Kraków. Objął władzę w Warszawie po jej kapitulacji.

Weyhard Wrzeszczowicz, z pochodzenia Czech, bliski współpracownik Karola X Gustawa. Był odpowiedzialny za zaopatrzenie wojsk szwedzkich podczas potopu szwedzkiego. Pomysłodawca oblężenia Jasnej Góry.

Generał Burchard Miller, dowódca wojsk szwedzkich podczas oblężenia Jasnej Góry.

Pozostali

Jedną z ważniejszych walk opisanych w powieści Sienkiewicza jest obrona klasztoru na Jasnej Górze, której dowodził Ojciec Augustyn Klemens Kordecki - przeor klasztoru Paulinów.

Postacie fikcyjne w "Potopie"

Postaci wykreowane przez Henryka Sienkiewicza niewątpliwie ubarwiły i wzbogaciły treść powieści.

Główny bohater - Andrzej Kmicic

Andrzej Kmicic to główny i fikcyjny bohater „Potopu”. Jest to młody chorąży orszański. Za młodu awanturnik, uznany za zdrajcę ojczyzny przechodzi wewnętrzną przemianę i zostaje prawym rycerzem walczącym o wolność kraju. Uwikłany w wątek miłosny z Oleńką Billewiczówną, także należącą do postaci w pełni wymyślonych przez autora.

Szlachta

Przedstawiciele szlachty, których zaliczamy do fikcyjnych bohaterów powieści to: 

Aleksandra to młoda szlachcianka, kobieta-anioł. Dumna, uczciwa i cnotliwa. Zakochana w Andrzeju Kmicicu, którego na męża wybrał jej dziadek, patriarcha rodu Billewiczów.

Przyjaciółką młodej szlachcianki była Anusia Borzobohata-Krasieńska, piękna, filuterna panienka; respektowa u księżnej Gryzeldy Wiśniowieckiej. W powieści wykazała się pomysłowością i sprytem, zaplanowała ucieczkę, dzięki której pannom udało wydostać się z zamku oblężonego przez Szwedów. Na końcu „Potopu” została narzeczoną Michała Wołodyjowskiego, rycerza o niewielkim wzroście, ale o wielkim duchu i sercu, odważnego i rycerskiego oraz oddanego ojczyźnie i królowi Janowi Kazimierzowi.
 
Jan Onufry Zagłoba – sarmata wyróżniający się odwagą i sprytem. Dzięki swojej przebiegłości wydostaje się z wielu niebezpiecznych sytuacji.

Roch Kowalski herbu Korab, który wyróżniał się niesamowitą, nadludzką siłą: „księciu się z pięści podobał, gdyż podkowy łamie i z chowanymi niedźwiedziami wpół się bierze, a takiego jeszcze nie znalazł, którego by nie rozciągnął”. Był odważny i wierny ojczyźnie. Uległ podstępowi Zagłoby. Nienawidził króla szwedzkiego Karola X Gustawa i pragnął zgładzić monarchę.
 
Jan Skrzetuski herbu Jastrzębiec, porucznik chorągwi pancernej Jeremiego Wiśniowieckiego. Odważny, pewny siebie, dumny, awanturniczy i pobożny. Skrzetuski był ideałem rycerza. Honor, ojczyzna i religia to najważniejsze dla bohatera wartości w życiu. Przyjaciel Michała Wołodyjowskiego.

Stanisław Skrzetuski, rotmistrz kaliski ze Skrzetuszewa, brat stryjeczny Jana Skrzetuskiego. Wierny ojczyźnie, waleczny i odważny. Uczestnik pospolitego ruszenia. Sprzeciwił się umowie ze Szwedami w Wielkopolsce. Jego żoną była Helena Skrzetuska, kobieta niezwykle urodziwa. Chociaż z Zagłobą nie łączyły jej żadne więzi rodzinne, zwracała się do mężczyzny per „Ojcze”, on natomiast nazywał Helenę „córuchną”.