Czy ludzkim losem ktoś lub coś rządzi? Odpowiedz na pytanie w oparciu o utwór Denisa Diderota „Kubuś Fatalista i jego pan”

Już samo określenie bohatera w tytule jako fatalisty wskazuje na ten pogląd filozoficzny, jako dominujący w utworze. Fatalizm opiera się na założeniu, że wszystkie zdarzenia, także te mające dopiero nastąpić, wynikają z odgórnego planu. W tym ujęciu działania człowieka nie mają większego znaczenia, ponieważ jego przyszłość i tak jest zdeterminowana. Ludzki los w koncepcji fatalistycznej jest rządzony przez jakąś wyższą siłę.

Kubuś jest fatalistą, ponieważ jest przekonany, że wszystko, co się dzieje, dzieje się według zapisanego wcześniej scenariusza. Także ludzkie życie wpisane jest w ten plan. Z punktu widzenia fatalisty roztrząsa takie zagadnienia jak wolna wola, rola uczucia czy przypadek w życiu człowieka. Ale fatalizm Kubusia ma swoje granice i nie przeszkadza mu wierzyć, że trzeba czynić dobro i starać się poprawić swój los.

Fatalizm neguje sens robienia planów, a w skrajnej postaci działania w ogóle. Skoro wszystko jest zaplanowane i człowiek niczego nie może zmienić, pozostaje mu poddać się biegowi wypadków. Ale o Kubusiu Fataliście nie można powiedzieć, że jest bierny. Dba o swoje dobro, kiedy zostają obrabowani i pan traci zegarek, a Kubuś sakiewkę, sługa zwyczajnie dąży do ich odzyskania. Podobnie nie pozostaje obojętny na cudzą krzywdę. Filozofia to jedno, a prosty ludzki rozsadek to drugie. Z jednej strony Kubuś wygłasza fatalistyczne przekonania: „Kroczymy w ciemnościach pod tym, co zapisane w górze, jako bezrozumni w naszych chęciach, w radości i strapieniu”, z drugiej zaś postępuje, jak człowiek przekonany o celowości swych działań. Kiedy się zakochuje, pragnie połączyć się z wybranką i w końcu doprowadza do ślubu. Nie jest to postawa człowieka, który nie wierzy, że jego zabiegi mają jakieś znacznie w świecie.

Fatalizm głównego bohatera jest więc dość przewrotny i nie do końca przez niego akceptowany, wydaje się, że czasem Kubuś po prostu powtarza zasłyszane formułki, jak ta, że: „Wszystko, co nas spotyka na świecie dobrego i złego, zapisane jest w górze”, ale im nie dowierza, jego własny rozsadek podpowiada mu, że swój los trzeba brać w swoje ręce. Wydaje się, że to przezorność Kubusia każe mu, na wszelki wypadek, gdyby jednak wszystko nie było z góry zaplanowane, działać i kształtować swoje życie.

Nie można więc jednoznacznie stwierdzić, że powiastka Diderota wyrasta z przekonań fatalistycznych. Przeciwnie, zawiera wykładnię takiego światopoglądu, ale przedstawiane zdarzenia niejednokrotnie mu przeczą. A fatalistyczne poglądy, jak np. ten wygłoszony przez jednego z bohaterów na temat swoich dzieci: „Bo i mnie niczego nie uczono i wcale nie czuję się przez to gorszy. Jeżeli mają [jego dzieci] głowę na karku to dadzą sobie radę jak ja, a jeżeli są osły to czego bym ich nie nauczył, pomnożyłoby tylko ich osielstwo”, brzmią dość absurdalnie i kompromitują taką postawę.

„Kubuś Fatalista i jego pan” to powiastka dotycząca wolnej woli człowieka oraz możliwości kształtowania swojego losu. Autor nie daje jednak jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy ludzkim losem ktoś lub coś rządzi. To pytanie pozostaje otwarte. Wiele przygód bohaterów i bohaterów ich opowieści świadczy o szczególnej roli przypadku w ludzkim życiu, ale jednocześnie postaci nie pozostają bezwolne, a ich działania odnoszą zamierzony skutek.  Oczywiście teorii fatalizmu nie sposób obalić, nie znając owego odgórnego planu, nie można udowodnić, czy jakieś zdarzenia są wynikiem woli człowieka, czy nie. A jednak rozsądek podpowiada, że gdyby człowiek całkowicie zdał się na los, jego życie wyglądałoby zdecydowanie inaczej.a