Jan Kasprowicz „Z chałupy” - interpretacja i analiza utworu

Cykl sonetów Jana Kasprowicza pt. ,,Z chałupy” stanowi najpełniejszą realizację założeń poetyki naturalizmu. Został wydany w 1888 r. w pierwszym tomie Poezji tego młodopolskiego twórcy. Jest to niemalże fotograficzny zapis chłopskiej egzystencji. Kasprowicz znał doskonale wieś i jej mieszkańców, sam przecież pochodził z rodziny chłopskiej, więc odtworzenie życia i trosk przeciętnego mieszkańca wioski nie stanowiło dla niego problemu. Każdy jego utwór podejmuje inną kwestię społeczną, podejmuje inny problem, z którym musieli zmierzyć się dziewiętnastowieczni ludzie. Ubóstwo, cierpienie, choroby, niesprawiedliwość, kłótnie, analfabetyzm, zacofanie, to tylko niektóre z poruszanych przez niego zagadnień. Myślę, że warto na kilku przykładach prześledzić przynajmniej niektóre z wspomnianych kwestii.

Pierwszy sonet Kasprowicza zawiera szczegółowy opis zwykłej, polskiej wsi. Stojące rzędem chaty, wiśniowy sad, stodoły, walący się płot. Gdzieś w dali słychać rżenie koni, poryk krów, widać kilka dziewcząt w sznurze, pięknych pereł. Po części opisowej następuje refleksja: podmiot liryczny w pełnej ekspresji apostrofie zwraca się do tych biednych, nędznych domostw: Szare chaty! nędzne chłopskie chaty!/Jak się z wami zrosło moje życie,/Jak wy, proste, jak wy, bez rozkoszy...”. Ujawnia nam stan swojej duszy. Kocha to miejsce, ono tkwi w jego myślach i pamięci, jest źródłem łez i tęsknot - ,,krainą lat dziecinnych”. W kolejnym sonecie (II) poeta ukazuje pełne obfitości i ,,tłustych upraw” pola. Grube łany zbóż, owies, jęczmień, bogaty owoc ziemi, która nie poskąpiła swych drogich darów. Ostatnia strofa rozwiewa jednak złudzenia, co do wspaniałości tych obrazów. Te urodzajne pola zostały zroszone chłopską krwią: ,,Tu kłos każdy to chłopski pot krwawy”. Sonet III utrzymany jest w pogodnym nastroju. Idzie wiosna, przyroda budzi się do życia, a wraz z nią wstępuje nadzieja i otucha w spracowane, zbiedzone chłopskie serca. Kolejny utwór wprowadza nas coraz dalej w chłopski świat. Dla mieszkańców wsi miejscem szczególnym jest kościół: tu gromadzą się ludzie na niedzielną mszę, spotykają ze znajomymi, przywdziewają najlepsze stroje, tu mają miejsce chrzciny, wesela, uroczyste msze za urodzaje. Poeta podkreśla wiarę i pobożność prostego ludu, jego ufność w dobroć i miłosierdzie Boże. W ostatnim wersie padają słowa, których echo przebrzmiewa przez wszystkie utwory z tego cyklu, poeta woła: ,, Biedny ludu! Święty, polski ludu!”- wyrażając w ten sposób swoje umiłowanie najuboższych. Inne utwory obracają się w tym samym kręgu zagadnień. Sonet XXII ukazuje los ubogiej rodziny, która nosiła się ,, z wielkopańska”. Kiedy przyszła bieda rodzice nie chcieli wydać swojej jedynej córki za ubogiego, ale dobrego człowieka, ojciec chciał dla niej kogoś z miasta, wielkiego pana. Córka ruszyła więc w wielki świat w poszukiwaniu szczęścia - wróciła po roku: ,,Spłakana?... we dwoje?..." /Tak! przyniosła im grosze i - wnuka.” Oprócz sonetów ukazujących biedę i cierpienie chłopów, poeta pokazuje również psychologię chłopskiego myślenia oraz problem oświaty, postępującego analfabetyzmu i zacofania. Sonet XXXV w pełnym przekory dialogu między Chmielnym a ,,proboszczuniem” dowodzi piętrzących się na każdym kroku trudności, które trzeba było przezwyciężyć, by zapewnić jakąkolwiek edukację dziecku. Chłop przychodzi z radą do księdza: chce posłać zdolnego syna do pobliskiej szkoły, marzy, że zostanie on kiedyś księdzem.  Proboszcz odradza mu jednak z całą stanowczością, mówi, że: Dziś nauka to ogień piekielny, /Smaży żywcem... tak z wolna, pomału...” radzi, by chłopak został przy pługu- tam, gdzie według wielebnego jego miejsce. W tym samym duchu utrzymany jest sonet XXXIX, w którym poeta przedstawia historię wiejskiego chłopca pragnącego się z całych sił wyrwać ze wsi, zdobyć wiedzę, wykształcenie. Udało mu się ,,ruszyć w stolicę”, jednak ludzka niechęć, piętrzące się wciąż naokoło kłopoty, bieda i ciężka praca nie pozwoliły mu na osiągnięcie zamierzonego celu - chłopiec zmarł na suchoty.

Wszystkie sonety z cyklu ,,Z chałupy” ukazują jakiś aspekt chłopskiej egzystencji. Poeta wykorzystuje technikę naturalistyczną, w celu jak najpełniejszego przedstawienia życia wsi. Dokonuje więc szczegółowego zapisu zajęć, zwyczajów, problemów, waśni. Unika odautorskiego komentarza, jego obrazy są w pełni obiektywne, bezstronne i realistyczne.