Wyprawy krzyżowe w średniowieczu - krucjaty, przyczyny, skutki

Historia pełna jest zbrodni i krwi, ale nigdy wcześniej nie popełniono ich tak wiele, nie wylewano jej tak obficie, jak w czasach wojen religijnych między chrześcijanami a muzułmanami. Spór trwał blisko 200 lat.

Mianem krucjat (od łac. crux – krzyż) określa się akcje zbrojne, prowadzone przez średniowieczne rycerstwo lub gmin w celu walki z innowiercami. Wyprawy krzyżowe to ogólna nazwa siedmiu (niektórzy historycy podają, że ośmiu, wliczając dyplomatyczną wyprawę cesarza Fryderyka II Hohenstaufa do egipskiego sułtana Al-Kamila) krucjat, organizowanych między 1096 a 1270 r. n.e.

Dzieje Jerozolimy (Świętego Miasta) i trzech wielkich religii monoteistycznych były burzliwe i trudne. Władali nią Żydzi, Babilończycy oraz Grecy Aleksandra Wielkiego, Seleucydzi, Rzymianie, Persowie, Bizantyjczycy, Arabowie, a  od 1072 r. n.e., Seldżukidzi (Turcy Seldżuccy). Gdy w 1095 r., podczas synodu w Clermont, papież Urban II wezwał rycerstwo do wojny świętej w obronie Ziemi Świętej przed innowiercami. Mylnie (umyślnie czy nie – oto jedna z zagadek historii) zinterpretował apel cesarza Bizancjum Aleksego I Komnena, wzywającego europejskich najemników do walki z Seldżukidami, a nie o ogólną mobilizację chrześcijańskiej Europy przeciwko muzułmanom. Tak zaczęły się długie dziesięciolecia wojen i barbarzyństwa.

Mimo, że głównym hasłem krzyżowców była walka w obronie wiary, przyczyn konfliktu należy doszukiwać się gdzie indziej. Po pierwsze, w Europie było coraz więcej ludzi, którzy potrzebowali miejsca do życia. Chłopi zadowoleni bylu już z połaci lasu, jednak szlachta (biedna, jak i majętna) łaknęła bogactw i nadań. Po wtóre, wojna toczona ze wspólnym wrogiem była pośrednim sposobem na załagodzenie, przynajmniej oficjalne, rozdzierających Stary Kontynent konfliktów między władcami. Niepowodzenia jednych stawały się sukcesami innych, jednak wieki średnie nie zasłynęły jako epoka sentymentów i wzajemnej życzliwości. Przyczyny religijne – możliwość uzyskania odpustu i szansy na zbawienie nieśmiertelnej duszy, chęć rozprzestrzeniania chrześcijaństwa i obrony Ziemi Świętej oraz pogranicza Bizancjum stanowiły ważkie argumenty, jednak raczej dla  rycerzy niż wielkich panów szukających zysku i władzy.

I. wyprawa krzyżowa 1096 – 1099 r.

Cel: odbicie Jerozolimy z rąk Turków Seldżuckich oraz wspomożenie wycieńczonego długimi wojnami Bizancjum.

Uczestnicy: Frankowie, Normanowie i Lotaryńczycy (z terenów dzisiejszej Francji), znacznie mniej Włochów, Niemców i Anglików (rycerze z pocztami, mieszczanie, najemnicy, razem między 25 000 a 40 000 wojowników); wyprawie rycerskiej towarzyszyła tzw. I. wyprawa ludowa, rekrutująca się spośród cywilów, zagrzewanych do walki religijnym zapałem mnicha, którego historia zapamiętała jako Piotr z Amien; uczestnicy krucjaty ludowej zostali zmasakrowani w Anatolii.

Skutek: jedyna krucjata zakończona całkowitym sukcesem; mimo obietnicy złożonej cesarzowi Aleksemu I, na mocy której wszystkie zdobycze krucjaty miały stać się częścią Bizancjum, w wyniku zwycięskich walk i sojuszu zawartego z królem ormiańskim, krzyżowcy utworzyli niewielkie państewko okrzyknięte hrabstwem Edessy; zdobyli Antiochię, a 15 lipca 1099 r. – Jerozolimę, która stała się sercem Królestwa Jerozolimskiego; jej pierwszy władca - Gotfryd z Boulogne, przyjął tytuł Obrońcy Grobu Świętego.

II. wyprawa krzyżowa 1147 – 1149 r.

Cel: ogłoszona przez papieża Eugeniusza III krucjata była odpowiedzią na zdobycie przez Turków Seldżuckich hrabstwa Edessy;

Uczestnicy: na czele wyprawy stanęli dwaj europejscy władcy: król Francji Ludwik VII i cesarz Niemiec - Konrad III;

Skutek: wyprawa zakończyła się klęską, głównie z powodu nieudolności przywódców i ciągłych waśni między uczestnikami; Edessy nie udało się odzyskać, Turcy zdobyli neutralny dotąd Damaszek, tysiące Europejczyków zginęło; pośrednim sukcesem była pomoc, jaką maszerujący przez Półwysep Iberyjski do Ziemi Świętej udzielili walczącym z Arabami, Portugalczykom.

III. wyprawa krzyżowa 1189 – 1192 r.

Cel: papież Grzegorz VIII ogłosił krucjatę,  gdy dowiedział się o zdobyciu przez sułtana Egiptu, Saladyna, Jerozolimy; według papieża, strata miała być karą za grzechy, które zmazać mogło ponowne odzyskanie pełnej władzy w Ziemi Świętej;

Uczestnicy: na czele wyprawy stanął cesarz Fryderyk I Barbarossa i królowie Francji – Filip II August – oraz Anglii – Ryszard Lwie Serce.

Skutek: po pierwszych sukcesach Fryderyka I doszło do wypadku – cesarz utonął, kąpiąc się w zbroi w rzece Salef; jego syn nie potrafił zapanować nad armią, która nie odegrała znaczącej roli w wyprawie; wojska francuskie wycofały się z krucjaty po tym, jak Filip zachorował na dyzenterię; jedynie Anglicy starli się z Saladynem, jednak, z powodu wycieńczenia wcześniejszymi walkami oraz niewielkiej liczebności, wycofały się spod Jerozolimy nie próbując oblężenia; na mocy zawartego z Saladynem porozumienia, chrześcijańscy pielgrzymi mieli mieć zapewniony swobodny dostęp do Świętego Miasta.

IV. wyprawa krzyżowa 1202 – 1204 r.

Cel: jak  poprzednio odzyskanie Jerozolimy, do którego nawoływał kolejny papież, Innocenty III.

Uczestnicy: pośród przywódców krucjaty zabrakło królów i władców; zorganizowali ją szlachcice francuscy.

Skutek: wojska krzyżowców miały być przetransportowane do Ziemi Świętej okrętami wynajętymi od Wenecji, jednak z powodu nieporozumień między uczestnikami nie udało się zebrać odpowiednich funduszów na opłacenie przewoźników; w zamian za umorzenie części opłaty, Wenecjanie wymogli na rycerzach ich pomoc w zdobyciu miasta Zadar, należącego wówczas do chrześcijańskiego Królestwa Węgier; mimo sprzeciwu części krzyżowców, pozostali przystali na ofertę Wenecjan; ponadto, zostali wciągnięci w intrygę, mającą przywrócić utracony tron Bizancjum Aleksemu Angelosowi, synowi obalonego kilka lat wcześniej cesarza; w jej wyniku doszło do zdobycia i złupienia Konstantynopola, które zaowocowało falą nienawiści między Kościołem Wschodnim i Zachodnim oraz powstania Cesarstwa Łacińskiego ze stolicą w Konstantynopolu; w związku z niezrealizowaniem zamierzonego celu oraz doprowadzeniem do rozłamu wśród chrześcijan, krucjatę należy uznać za porażkę.

V. wyprawa krzyżowa 1217 – 1221 r.

Cel: podbój Egiptu, do którego nawoływał papież Innocenty III.

Uczestnicy: król Węgier, książę Antiochii, król Cypru oraz rycerze francuscy i niemieccy.

Skutek: mimo odniesionych zwycięstw, które skłoniły muzułmanów do zaoferowania łacinnikom (krzyżowcom) zwrotu Jerozolimy, krucjata skończyła się całkowitym niepowodzeniem; gdy krzyżowcy odrzucili propozycję Egipcjan, ci otoczyli ich i zmusili do kapitulacji.

VI. wyprawa krzyżowa 1248 – 1254 r.

Cel: odbicie ponownie utraconej Jerozolimy;

Uczestnicy: rycerstwo francuskie, któremu przewodził król Ludwik IX

Skutek: misja dyplomatyczna cesarza Fryderyka II doprowadziła do odzyskania Jerozolimy w 1229 r., jednak już w 1244 r. ponownie przeszła w ręce muzułmanów; zorganizowana przez króla Francji Ludwika IX krucjata nie zdołała odbić Świętego Miasta, wielu krzyżowców zginęło.

VII. wyprawa krzyżowa 1270 r.

Cel: przeciwstawienie się agresywnej polityce mameluckiego sułtana Bajbarsa.

Uczestnicy: rycerstwo francuskie, któremu przewodził król Ludwik IX oraz Anglicy króla Edwarda I.

Skutek: po śmierci Ludwika IX, krzyżowcy powrócili do Europy, a ostatnia krucjata zakończyła się całkowitą klęską.