Luteranizm - charakterystyka luteranizmu w dobie reformacji - geneza i uczestnicy

Przystępując do sformułowania 95 tez augustianin Marcin Luter nie mógł być świadom niebywałych konsekwencji, jakie jego czyn spowoduje. Podstawą jego działania było niezadowolenie ze sposobów udzielania odpustów w czasach papieża Leona X. Zakonnik stał na stanowisku, iż ich kupowanie jest karygodnym odstępstwem od nauki zawartej w Ewangelii.

Efektem tych przemyśleń było dzieło „Disputatio contra scholastcam theologiam”, które jednak nie odbiło się szerokim echem w świecie teologii. Dopiero ogłoszenie 95 tez, 31 października 1517 roku, wywołało burzę zarówno w Kościele, jak i poza nim. W przeciągu miesiąca tekst wystąpienia znany był już w całej Europie.

Stolica apostolska rozpoczęła dochodzenie w sprawie Lutra, co zaowocowało bullą papieską "Exsurge Domine". Zawarty w niej nacisk na Lutra, aby ten wyrzekł się swych poglądów i ukorzył się przed papieżem spotkał się z gwałtownym sprzeciwem. Buntownik spalił pismo najwyższego hierarchy na oczach publiczności. Następna bulla, ogłoszona w 1521 roku "Docet pontificem Romanum", uznawana jest powszechnie za początek reformacji – Marcin Luter został na jej mocy ekskomunikowany. 26 maja 1521 roku cesarz Karol V ogłosił edykt wormacki, który skazywał Lutra na banicję. Dzięki pomocy księcia Saksonii, Fryderyka Mądrego, banicie udało się ujść z życiem. Przez kolejnych 10 miesięcy ukrywał się na zamku w Wartburgu, gdzie zajmował się głównie precyzowaniem doktryny nowego wyznania.

Reformacja, nawet pod jego nieobecność, gwałtownie się rozwijała. Już w roku 1525 na terenach Niemiec wybuchła pierwsza wojna o podłożu religijnym. Do końca wieku większość państw zachodnioeuropejskich miało być areną konfliktów wewnętrznych w linii prostej wywodzących się z działalności Lutra.
Swoistość doktryny Lutra, która nota bene w jego działach nie przyjęła postaci spójnej i wyczerpującej, osadzona była na czterech podstawowych założeniach - jedynie pismo, jedynie Chrystus, jedynie łaska, jedynie słowo. I tak uznanie, iż to jedynie Biblia jest drogą do zbawienia odbyło się kosztem tradycji, która nie zawsze znajdowała swe źródło w Słowie Bożym. Kolejna zasada kwestionowała kult świętych oraz wszelkich pośredników miedzy człowiekiem a zbawicielem. „Jedynie łaska” negowała znaczenie uczynków, a podkreślała sam fakt wiary, będący aktem łaski udzielonym od Boga.  Ostatnia z zasad naczelnych kładła szczególny nacisk na treści zawarte w Ewangelii. Tym samym większość dogmatów kościoła katolickiego zostało odrzuconych. Zarwanie z hierarchią było jednoznaczne z uznaniem samego Chrystusa za głowę kościoła. Kapłaństwo stało się powszechne, a celibat zniesiony.
Pobożność traktowana jest głównie, jako sumienne oddawanie się modlitwie, studiowaniu słowa bożego oraz wykonywaniu swych obowiązków. Luteranizm, podobnie jak większość religii protestanckich odegrał niebagatelne znaczenie w rozwoju społeczeństw burżuazyjnych oraz utrwalaniu się kapitalizmu.
Najwięcej wyznawców luteranizmu zamieszkuje tereny północne Europy. Jest on dominującym wyznaniem w krajach takich jak: Niemcy, Dania, Szwecja, Islandia, Norwegia, Finlandia, Estonia czy Łotwa. Również miliony mieszkańców pozostałych kontynentów przyznaje się do tego wyznania (17 mln w Afryce, prawie 9 w Azji).
W Polsce największe skupisko Lateran, tworzących Kościół Ewangelicko-Augsburski, znajduje się na Śląsku Cieszyńskim.