Dynastia pierwszych Piastów - kryzys dynastii wczesnopiastowskiej - Mieszko II i Bezprym

Bolesław Chrobry zakończył swe pełne sukcesów panowanie niedługo po precedensowej i  historycznej koronacji królewskiej w roku 1025. W chwili jego śmierci wszyscy trzej spośród jego synów – czyli najstarszy Bezprym oraz młodsi Mieszko i Otto – byli zdolni i gotowi do przejęcia władzy nad potężnym państwem. Nieuregulowanie kwestii sukcesji po sobie przez króla Bolesława Chrobrego stało się w latach następnych przyczyną poważnego kryzysu dynastycznego w pierwszym państwie piastowskim.

Z grona potencjalnych następców zmarłego króla w młodości jedynie Mieszko przejawiał jakąkolwiek aktywność polityczną (uczestniczył m.in. w niemieckiej polityce ojca), co wskazywać mogłoby, że to właśnie z nim król wiązał swoje plany odnośnie sukcesji – na temat pozostałych dwóch braci zachowały się jedynie śladowe wzmianki, z których wnioskować można, że Bezprym miał być prawdopodobnie przeznaczony do stanu duchownego. Niezwłocznie po śmierci Bolesława Chrobrego (jeszcze w roku 1025) odbyła się koronacja Mieszka II, który pozornie wydawał się być idealnym kandydatem do objęcia władzy nad stworzonym przez ojca państwem. Posiadał on kompleksowe wykształcenie oraz miał szerokie koligacje i poparcie wśród książąt niemieckich. Przeciwne panowaniu Mieszka II były jednak kręgi sprzyjające nowo wybranemu cesarzowi Konradowi II, które uważały jego koronację wręcz za uzurpację.

W roku 1026 Konrad II wyjechał do Włoch, aby dokonać tam swojej cesarskiej koronacji. Podczas jego ponad rocznej nieobecności w Rzeszy do władzy doszła opozycja pod wodzą księcia szwabskiego Ernesta II, z której to inicjatywy wybuchł bunt. W wewnętrzne sprawy niemieckie wciągnięty został także Mieszko II, który opowiedział się po stronie przeciwników cesarza. W lecie roku 1027 Konrad II pospiesznie wrócił do ogarniętego chaosem kraju i stosunkowo szybko zmusił powstańców do kapitulacji. Ernest II szwabski na zjeździe w Ulm zaniechał dalszej działalności spiskowej i oddał się w ręce cesarza. Kiedy w styczniu roku 1028 walki zbliżały się już ku końcowi, niespodziewany i wielce niszczycielski najazd na terytorium Saksonii przeprowadził król Mieszko II. Jego bezpośrednim następstwem był odwetowy najazd wojsk Konrada II na Łużyce, który jednak dotarłszy pod mury Budziszyna, zakończył się niepowodzeniem i koniecznością powrotu do kraju wobec zagrożenia węgierskiego. W tym samym czasie wykorzystując zaangażowanie polskiego króla na zachodzie, książę czeski Udalryk wkroczył na zagarnięte przez Bolesława Chrobrego Morawy i na trwałe przyłączył je do swojego państwa. W roku 1031, po zawarciu pokoju z Węgrami, Konrad II przeprowadził kolejny atak na pogranicze polskie i zmazując poprzednio doznane zniewagi, zmusił Mieszka II do zrzeczenia się zwierzchności nad Łużycami i Milskiem.

Ustępstwa, jakie poczynił Mieszko na rzecz cesarza w roku 1031, spowodowane były niebezpiecznie komplikującą się sytuacją wewnętrzną w Królestwie Polskim. Wtedy to swoje pretensje do korony krakowskiej zgłosił Bezprym, przebywający od jakiegoś czasu na Rusi, gdzie został wygnany przez młodszego brata po przejęciu przez niego władzy (prawdopodobnie Otto musiał w tym samym czasie uchodzić na dwór cesarza). Bezprym był głównym inicjatorem powstania niemiecko-ruskiej koalicji, której celem było obalenie rządów Mieszka II i przekazanie władzy w jego ręce. Równocześnie z drugim najazdem cesarza na Łużyce południowo-wschodnią granicę polską przekroczyły wojska wielkiego księcia kijowskiego, Jarosława Mądrego (przeciwko któremu występował niegdyś Bolesław Chrobry), które ponownie przyłączyły do Kijowa tzw. Grody Czerwieńskie, aż  po San i Wisłok. Zagrożony Mieszko II w obliczu beznadziejnej sytuacji strategicznej musiał uchodzić z kraju, a jako miejsce swojej banicji wybrał Czechy. Tam został jednak uwięziony przez cesarskiego wasala, Udalryka, i w odwecie za podstępne oślepienie Bolesława III Rudego przez jego ojca – wykastrowany i uwięziony.

Po ucieczce króla rządy w Krakowie objął Bezprym. Jedną z pierwszych jego decyzji było odesłanie do cesarza polskich insygniów koronacyjnych, które osobiście wręczyła Konradowi II uchodząca kraju wraz z dziećmi (Kazimierzem, późniejszym Odnowicielem oraz Gertrudą) niemiecka żona Mieszka II, Rycheza. Nowy władca wprowadził bezwzględny terror wobec zwolenników swojego młodszego brata, a kraj dodatkowo destabilizowany był przez tzw. reakcję pogańską z lat 1031-1032, czyli masowy i spontaniczny nawrót do wierzeń przodków połączony z wystąpieniami przeciwko Kościołowi katolickiemu. Nie była ona jednak trwała i zakończyła się dość szybko, podobnie jak niepopularne rządy Bezpryma, który prawdopodobnie został zamordowany „przez swoich” w roku 1032.

Niedługo potem Mieszko II został zwolniony z więzienia czeskiego i powrócił do Polski, którą cesarz Konrad II podczas zjazdu żyjących Piastów w Merseburgu podzielił na trzy części: Małopolskę i Mazowsze otrzymał Mieszko II, Śląsk oddany został najmłodszemu z braci – Ottonowi, natomiast Wielkopolską rządzić miał niejaki Dytryk – syn jednego z braci Bolesława Chrobrego, który w odpowiednim dla siebie momencie zgłosił swoje pretensje do tronu. Jednak już w roku następnym, po śmierci Ottona i wypędzeniu Dytryka, państwo polskie ponownie stało się jednością za sprawą Mieszka II. Władca zmarł jednak niespodziewanie w roku 1034, czym zapoczątkował kolejny niechlubny rozdział w historii Polski – kilkuletnie bezkrólewie, które zakończył dopiero jego pierworodny syn Kazimierz w roku 1039.