Jan XXIII - encyklika „Pacem in terris”

Encyklika „Pacem in terris” („Pokój na ziemi”) autorstwa Jana XXIII została wydana 11. kwietnia 1963 roku, chwilę przed śmiercią papieża (zmarł w czerwcu).

Ważną myślą encykliki było uznanie laickiego społeczeństwa. Działo się to w duchu soboru watykańskiego, który Jan XXIII otworzył. Mówił o współpracy katolików z ludźmi „(...) stojącymi z dala od wiary chrześcijańskiej, lecz kierującymi się rozumem i odznaczającymi się naturalną prawością postępowania”. Papież nie pochwalał odmiennych religii, a tym bardziej ateizmu, wszak stał na straży wartości kościelnych, ukształtowanych przez tysiąclecia. Zauważył jednak, że uczestnictwo w życiu Kościoła nie jest jedynym warunkiem, który decyduje o moralności człowieka.

W encyklice została też bezpośrednio dotknięta kwestia istotna dla ówczesnego świata i samej polityki – kwestia zmian. Papież pisał: „(...) Nie brak ludzi o wspaniałym umyśle, którzy - gdy zetkną się ze zjawiskami albo mało zgodnymi z założeniami sprawiedliwości, albo całkowicie z nimi sprzecznymi – pragną gorąco wszystko naprawić z taką gwałtownością, że wygląda to na przewrót ustrojowy”. Dalej stwierdzał, że należy odwołać się do natury, w której wszystko przebiega stopniowo. Żadna rewolucja nie będzie ze sobą niosła niczego pozytywnego.

Jan XXIII nie wspominał oczywiście bezpośrednio o konkretnych przewrotach, ale pisał o ogólnie obowiązującej zasadzie – zapaleniu iskierki, która rodzi przemoc i nienawiść, nawet jeżeli u podstaw założeń leżały chwalebne idee. Była to więc trzeźwa ocena, bazująca na historycznych prawidłach.

Encyklika okazała się podstawą ideową soboru. Wskazywała też na kwestię osiągnięcia pokoju nie tylko dzięki dobrej woli człowieka, ale także przez wypracowaniu społecznego stanu, który taki pokój będzie zapewniał.