Uwarunkowania powstania Ruchu Ludowego na ziemiach polskich do roku 1918

Choć Rzeczpospolita Polska doprowadziła samą siebie do upadku na przełomie wieku XVIII i XIX, choć politycznie zależna była od swoich zaborców, nie znaczy to, że na terenach etnicznie polskich nie rozwijały się żadne ruchy o charakterze społecznym, czy też politycznym. Wręcz przeciwnie - można śmiało stwierdzić, iż rozwijały się one całkiem sprawnie i obficie, rodząc liczne organizacje, które miały skupiać w swoich rękach interesy różnych klas społecznych, czy też interes Polaków jako narodowości.

Były to ruchy dążące do odzyskania przez Polskę niepodległości, ale też organizacje, który pierwszeństwo w swych programach oddawały kwestiom ekonomicznym, poprawie bytu robotników i chłopstwa, a na dalszy plan odsunięto polskie dążenia niepodległościowe. Jedne działały w pełnej tajemnicy, konspirując swoje struktury przed zaborcami, inne starały się wprowadzać swoje struktury w zastaną rzeczywistość w sposób całkiem legalny, bądź na poły legalny. Jako sztandarowy przykład takich społeczno-politycznych przeobrażeń w narodzie polskim można wymienić na przykład ruch ludowy.

Ruch ten pierwotnie rozpoczął swoje kształtowanie się na terenach zaboru austriackiego, na terenach Galicji, która zresztą cieszyła się sporą autonomią dającą Polakom liczne prawa obywatelskie, prawa polityczne, możliwości ograniczonego decydowania o sprawach własnych. Powszechnie uznaje się, iż ruch ten był fenomenem dla całości ziem Cesarstwa Austrii a późniejszych Austro-Węgier. Miało to odzwierciedlenie w późniejszej historii, wszak wystarczy zauważyć, iż po roku 1918 silne partie programowo o charakterze chłopskim i agrarnym działały i rozwijały się w państwach takich jak Polska, Czechosłowacja czy Węgry, które to zrodziły się na gruzach państwa austro-węgierskiego. Wiele z tych ruchów istnieje i działa po dziś dzień, osiągając nie rzadko status jednej z ważniejszych partii na arenie politycznej danego kraju (w Polsce np. Polskie Stronnictwo Ludowe, które nawiązuje w swej działalności do tradycji i historii dawnych ruchów ludowych).

Należy przy tym wszystkim zauważyć, iż uwarunkowania dla powstania ruchu ludowego były w Galicji szczególnie korzystne. Sprzyjał temu fakt, iż Galicja posiadała szeroki zakres autonomii, bodaj najszerszy z wszystkich terenów zaborczych. Na jej terenie Polacy mogli w miarę swobodnie decydować o swoich sprawach, kształtować swoją politykę, wybierać legalne władze, decydować o podstawowych sprawach bytowych. Zresztą Polacy galicyjscy byli ludźmi wolnymi – posiadali różne prawa obywatelskie, którymi nie mogli się cieszyć ani w zaborze rosyjskim, ani też w zaborze pruskim.

Znaczny wpływ na kształtowanie się ruchu ludowego miała także, a może przede wszystkim niekorzystna sytuacja demograficzna. Nie można zapomnieć iż tutejsze obszary o charakterze zdecydowanie wiejskim były znacznie przeludnione. Przeludnienie prowadziło natomiast do znacznego rozparcelowania posiadłości na bardzo małe i niewydolne gospodarstwa, które bardzo często nie były w stanie utrzymać samych siebie, nie mówiąc już o rozroście o rozwoju. W innych krajach do rolnictwa wprowadzano innowacje agrarne, na polach pojawiały się nowe urządzenia i narzędzia, tymczasem małe, biedne gospodarstwa rolne nie posiadały odpowiednich zasobów finansowych by zaopatrzyć się w różne nowinki techniczne, które mogłyby zwiększyć wydajność rolną, czy też zwiększyć plony. Na to wszystko nakładały się liczne problemy narodowościowe. Nakładały się konflikty interesów wsi zróżnicowanej etnicznie z interesami elitami (zarówno Polacy, Ukraińcy, jak i mniejszości etniczne regionalne - np. Górale).

Pierwszy z takich ważniejszych konfliktów etnicznych dotyczył kwestii serwitutów, które to przekazano na własność ziemianom wbrew interesom chłopów. A należy również podkreślić, iż ziemianie byli jednocześnie zainteresowani zachowaniem status quo. Aby zachować swoją pozycję ziemianie zdecydowanie sprzeciwiali się wszelkim postulowanym reformom agrarnym oraz rozwojowi wiejskiej edukacji. Zarówno reformy jak i edukację dzieci chłopskich ziemianie uznawali za swoje zagrożenie. Jednocześnie po drugiej stronie barykady stał ruch skupiony wokół postaci księdza Stanisława Stojałowskiego i czasopism „Wieniec”, „Pszczółka” oraz „Przyjaciel ludu” Te ostatnie za swój cel priorytetowy obrały m.in. popularyzację nauki oraz rozwoju oświaty na terenach o charakterze wiejskim, a także rozpowszechnianie i popularyzację nowych technik rolniczych oraz wreszcie wzrost świadomości politycznej chłopstwa. To stanowiło ogromne zagrożenie dla ziemian. Jednakże wzrost liczby członków i sympatyków ruchów ludowych, większa świadomość grupowa samych chłopów, ich większe zaangażowanie były zdolne przeciwstawić się niekorzystnym sobie tendencjom. Powoli okazywało się, iż rozwoju ruchu ludowego nie da się powstrzymać, gdyż jest on bardzo silnym wyrazem żądań i pragnień szerokich rzesz ludzi.

Na zakończenie warto także zauważyć, iż na terenie autonomii galicyjskiej pojawiły się także kasy oszczędnościowe, które miały być narzędziami samopomocy ekonomicznej dla chłopstwa, które dzięki tym pieniądzom mogło się rozwijać - wysyłać dzieci do szkół, czy też dokonywać zakupów nowych narzędzi i urządzeń pomagających przy pracy na roli. Wreszcie w 1889 roku pierwsi przedstawiciele chłopów zostali wybrani do Sejmu Krajowego i wówczas zawiązała się partia zwana Stronnictwem Ludowym.