PAX - Stowarzyszenie PAX - współpraca z władzami komunistycznymi

Z racji swojego charakteru oraz przyjętej strategii działania PAX od początku swojego istnienia (a nawet jeszcze wcześniej) skazany był na częściową bądź całkowitą współpracę z władzą komunistyczną. Już zgoda na rozpoczęcie w roku 1945 działalności na terenach okupowanych przez Armię Czerwoną wymagała akceptacji Moskwy (pozwolenie zostało wydane przez Iwana Sierowa z NKWD). Faktyczny początek istnienia stowarzyszenia i działalności PAX-u w roku 1947 miał miejsce dzięki przyzwoleniu obozu rządzącego, który miał nadzieję, że konsolidując wokół siebie środowiska katolickie, uzyska szersze poparcie w społeczeństwie.

Aby skuteczniej realizować swoje „pojednawcze” zadania, stowarzyszenie Bolesława Piaseckiego otrzymało od komunistów szereg przywilejów. Dzięki zezwoleniu władzy, pod patronatem PAX-u wydawane były jedyne legalne wówczas „czasopisma katolickie” tj. tygodnik „Zorza” czy dziennik „Słowo Powszechne” oraz funkcjonowała monopolistyczna, jedyna akceptowana przez cenzurę drukarnia książek o tematyce ogólnokatolickiej – Instytut Wydawniczy PAX. Po roku 1953 stronnicy Piaseckiego niejako otrzymali w dowód uznania od komunistów redakcję naczelną „Tygodnika Powszechnego”, która to po ostentacyjnej odmowie wydrukowania obszernego nekrologu zmarłego dyktatora – Józefa Stalina – pozostawała nieobsadzona.

Pomimo oparcia stowarzyszenia na zasadach nauki kościoła katolickiego, PAX podobnie jak obóz rządzący nieprzychylnie odnosił się do instytucji Episkopatu Polski, krytykując jego działania (np. w kwestii aresztowania prymasa Stefana Wyszyńskiego). Takie postępowanie kierownictwa stowarzyszenia doprowadziło do stopniowego odpływu ze struktur organizacji działaczy najbardziej radykalnych i sympatyzujących z Kościołem. W społeczeństwie natomiast coraz więcej pojawiało się pod adresem PAX-u oskarżeń o skrytą i wyrachowaną kolaborację z wrogiem, za jakiego uznawani byli komuniści oraz czerpanie doraźnych korzyści z popierania polityki kolejnych ekip rządzących wbrew swoim założeniom ideologicznym.