Motyw zemsty w literaturze rożnych epok - rozwiń temat

Mściwość na pewno nie jest pozytywną cechą. Jednak czasami emocje biorą górę nad bohaterami literackimi i popełniają oni czyny, których najczęściej przychodzi im żałować. W akcie zemsty decydują się na oszustwa, kłamstwa, a nawet zbrodnię. Pragnienie zemsty przesłania im cały świat, a oni myślą tylko o sprawnym i jak najszybszym wykonaniu swojego niecnego planu.

Zacznijmy od przykładu zaczerpniętego z polskiej literatury romantycznej. W dziele Adama Mickiewicza pt. „Pan Tadeusz” występuje postać Jacka Soplicy, który później staje się księdzem i przyjmuje nazwisko Robaka. Jego przemiana z zapalczywego szlachcica w pokornego mnicha spowodowana była chęcią odkupienia grzechu mściwości, który stał się przyczyną morderstwa popełnionego na ojcu ukochanej Ewy Horeszkówny.

Stolnik Horeszko bowiem przed laty odmówił Soplicy ręki swojej córki, czym uraził jego godność i nadwyrężył honor. Po jakimś czasie przypadkowo znalazł się Jacek w okolicy dworu Horeszki, który był właśnie napadany przez Moskali. Wciąż pełen urazy i gniewu, chcąc wyrównać rachunki, zabija dawnego oponenta. Dopiero po pewnym czasie zdaje sobie sprawę z haniebności swojego postępku i trawiony wyrzutami sumienia ucieka za granicę.

Historia zemsty Jacka Soplicy to tylko część opowieści o tym skomplikowanym, złożonym człowieku. Jego zbrodnia popełniona została w afekcie, a sam mężczyzna, jako w głębi duszy prawy człowiek nie mógł uporać się z wyrzutami sumienia. Dlatego przybrał postać zakonnika, by zaświadczyć, że resztę swojego życia przeznaczy na odkupienie swoich win.

Przenosząc się do bardziej odległej epoki starożytnej natrafiamy na mitologię, w której aż roi się od spisków, intryg i chęci zemsty. Pierwszym przykładem może być Syzyf i kara, jaka go spotkała za nadwyrężenie zaufania Bogów. W zemście za to, że kradł Bogom ambrozję, rozsiewał plotki na ich temat oraz poważył się uwięzić Tanatosa, został skazany na wieczną karę wtaczania głazu pod górkę. Kiedy już jest przy szczycie, głaz nagle zsuwa się po zboczu i Syzyf musi ponawiać swoje starania. I tak w nieskończoność.

Zemsta była udziałem bogów olimpijskich także jeśli chodzi o Prometeusza zwanego dobroczyńcą ludzkości. Prometeusz bowiem ulepił człowieka, co nie podobało się bogom, szczególnie Zeusowi. Co więcej, wbrew jego zaleceniom, ofiarował ziemianom ogień i nauczył wszelkich przydatnych umiejętności, jak wyrób metali, czy praca na polu. Za sprzeciwienie się woli pana Olimpu został Prometeusz przykuty do skały Kaukazu i tam codziennie cierpiał okrutne męki, gdyż nasłany przez Zeusa orzeł wydziobywał nieszczęśnikowi wątrobę, która odrastała przez noc, by następnego dnia znów mogła zostać pożarta.

Mitologia zawiera liczne przykłady zemsty, dodać tu można historię Iksjona bądź Danaid.

Także William Szekspir często korzystał z motywu zemsty w swoich dramatach. Dobrym przykładem będzie tu „Hamlet”. Główny bohater stwierdza, że musi dokonać aktu zemsty na swoim stryju Klaudiuszu, gdyż tego wymaga honor. Stryj bowiem zabił potajemnie swojego brata, czyli ojca Hamleta i objął tron, który prawnie należał się młodzieńcowi. Po drugie miał destrukcyjny wpływ na dwie kobiety, które w życiu Hamleta były najważniejsze – matkę oraz Ofelię. W takim układzie zemsta staje się koniecznością.

Jednak nie jest to proste rozwiązanie. Hamlet jako człowiek wrażliwy i niepewny, analizuje swoje uczucia oraz konsekwencje, jakie przynieść może jego czyn. Nie jest do końca przeświadczony o winie stryja, targają nim wątpliwości natury moralnej oraz religijnej, jednak z drugiej strony czuje konieczność pomszczenia najbliższego członka rodziny, co istotnie się staje. W dramacie pragnienie zemsty nie ogranicza się tylko do Hamleta. Tym uczuciem owładnięty jest także Laertes, Poloniusz oraz Klaudiusz, a także Fortynbras.

Innymi dziełami, w których widoczny jest motyw zemsty są: „Balladyna” Juliusza Słowackiego, „Krzyżacy” oraz „Potop” Henryka Sienkiewicza czy „Świętoszek” Moliera.