Motyw piekła w literaturze różnych epok

Piekło tradycyjnie wyobrażane jest jako ponura kraina, do której trafiają grzesznicy po swojej śmierci. Według różnych wersji miało być ono zamieszkiwane przez diabłów, którzy skazywali znajdujących się tam ludzi na wieczne męki. Jednak literatura nie ogranicza się do popularnych kotłów ze smołą i wiecznie palącego się ognia.

Starogreckim piekłem był Hades, czyli podziemna kraina, gdzie trafiali ludzie po śmierci. W mitologii greckiej ogólną regułę zawsze potwierdzają liczne wyjątki, dlatego osoba, która zawitała do piekieł mogła je równie dobrze opuścić, np. tak się stało w przypadku Orfeusza, który zdecydował się na zejście do krainy umarłych w celu odzyskania ukochanej Eurydyki, czego jednak nie dokonał. Innym przykładem może być Herakles, który w ramach jednej ze swoich prac musiał zejść do Hadesu i uwolnić trzygłowego potwora - Cerbera.

Także w „Eneidzie” występuje motyw zejścia do piekieł, a więc katabazy. Wergiliusz opisuje zejście głównego bohatera - Eneasza do piekieł po rady dotyczące jego dalszej podróży.

Jednym z najsłynniejszych wyobrażeń piekła jest to opisane w „Boskiej komedii” Dantego. Wielkie dzieło składa się z trzech części odpowiadających kolejno piekłu, czyśćcowi oraz rajowi. Piekło w wizji Dantego ma kształt wielkiego leja podzielonego na dziewięć mniejszych kręgów, które zamieszkują różnej maści grzesznicy. Im niżej delikwent się znajduje, tym większe przestępstwa w życiu popełnił. Na samym dole znajduje się sam szatan, a wyprzedzają go zdrajcy swych dobroczyńców, czyli Judasz - zdrajca Jezusa oraz Brutus i Gajusz Kasjusz - zdrajcy Juliusza Cezara.

Dante przedstawił piekielne męki, jakie są udziałem nieszczęśników. Cierpią oni tortury związane z grzechami, jakich dopuścili się za życia, np. mordercy topią się we krwi, osoby targane przez namiętność za życia, po śmierci są targane przez wielkie wichry itd. Piekło opisane przez Dantego stało się inspiracją dla wielu innych twórców literatury światowej.

Także John Milton w swoim „Raju utraconym” przedstawił wizję piekieł. U tego pisarza szatan oraz jego towarzysze nie są jednak odrażającymi, okropnymi istotami, ale inteligentnymi stworzeniami, które posiadają uczucia i cierpią tak jak wszyscy.

Piekło, które zamieszkują, jest właśnie bardziej krainą smutku i rozpaczy niż wiecznych okrutnych tortur. Osoby cierpiące w tym miejscu zdają sobie sprawę z popełnionych win, jednak nie zmieniłyby swojego wcześniejszego postępowania. Ich głównym motorem napędowym jest bunt świadomy, a więc podejmowany mimo wiedzy o konsekwencjach z niego wypływających.

Metaforyczne piekło występuje także w wielu opowieściach z czasów II wojny światowej. „Pożegnanie z Marią” Tadeusza Borowskiego, „Pamiętnik z powstania warszawskiego” Mirona Białoszewskiego, „Medaliony” Zofii Nałkowskiej, czy „Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego to rozmaicie przedstawione piekło wojny, które było tym straszniejsze, że zdarzyło się żyjącym ludziom na ziemi.

Nieludzkie warunki bytowania, śmierć, strach, głód i choroby były dla wielu osób tak traumatycznym przeżyciem, że wszelkie określenia związane ze światem ludzi nie pasowały do opisania tego horroru. Z tego względu często pojawiają się określenia typu: piekło wojny lub piekło obozów koncentracyjnych.

O piekle, jednak w przewrotny sposób traktuje utwór Zbigniewa Herberta pt.: „Co myśli Pan Cogito o piekle”. Nie ma tutaj strasznych mąk i tortur, nie znajdziemy w herbertowskim piekle tradycyjnych kotłów ze smołą i ognia, ale przede wszystkim artystów, którym patronuje Belzebub. Okazuje się, ze to bujna wyobraźnia stanowi dla człowieka największe zagrożenie.