Adam Mickiewicz „Sonety krymskie” - opracowanie cyklu

„Sonety krymskie” Adama Mickiewicza to cykl osiemnastu sonetów, które, wraz z utworami miłosnymi tegoż poety, opublikowane zostały w 1828 r. w zbiorze zatytułowanym „Sonety”.

Geneza omawianego tutaj dzieła wiąże się z jednym z bardziej bolesnych epizodów biograficznych Mickiewicza. W 1823 r. został on aresztowany przez rosyjskie władze za uczestnictwo w tajnych organizacjach młodzieżowych. Karą za taką działalność było zesłanie w głąb wschodniego mocarstwa. Autor „Pana Tadeusza” miał tam pełnić obowiązki nauczyciela, otrzymał nawet przywilej wyboru miejsca, w którym chce nauczać. W 1825 r. Mickiewicz odbył podróż na Krym. To właśnie wrażenia z tej wyprawy stały się dla poety źródłem inspiracji do stworzenia cyklu „Sonetów krymskich”.

Sonet jako gatunek literacki ukształtował się w XIII w. Za miejsce jego pochodzenia uważane są dzisiejsze Włochy a dokładniej Sycylia. Tradycyjna forma takiego utworu zakładała czterostrofową budowę. Pierwsze dwie strofy liczyły po cztery wersy i stanowiły część opisową. Natomiast dwie kolejne – trójwersowe, pełniły rolę refleksyjną. Za mistrza realizacji tego gatunku uważany jest Francesco Petrarca – żyjący w XIV w. renesansowy poeta włoski.

Adam Mickiewicz w „Sonetach krymskich” dosyć swobodnie potraktował formę sonetu. Po pierwsze zatarł granicę między częścią opisową a refleksyjną (niekiedy w ogóle jej nie uwzględniając). Dodatkowo wprowadził do swoich wierszy elementy dramatu – dialogi liryczne (np. „Droga nad przepaścią w Czufut – Kale”). Warto wspomnieć także o dodaniu jeszcze jednej strofy w utworze „Widok gór ze stepów Kozłowa”. Wiersz ten kończy się okrzykiem pielgrzyma: „Aa!!!”.

Bohaterem lirycznym „Sonetów krymskich” jest wspomniana postać pielgrzyma. Tradycyjna definicja pielgrzymki przedstawia ją jako podroż do miejsca świętego, szczególnie ważnego dla tego, który ową wędrówkę podjął. Zwróćmy jeszcze uwagę na to, iż pielgrzym w czasie swojej podróży staje się człowiekiem obcym, niezakorzenionym w miejscach przezeń odwiedzanych. Taki jest status bohatera lirycznego „Sonetów krymskich”. Pod przewodnictwem Mirzy poznaje on uwiecznioną w nieprzemijającym pięknie natury Boską potęgę. Podróż, w jakiej uczestniczy pielgrzym, jest nie tylko ruchem w płaszczyźnie świata, ale także nieustającym pięciem się w górę po osi wertykalnej. W ten sposób próbuje on zbliżyć się do Boga.

Istotę podmiotu lirycznego, poza pragnieniem kontaktu z absolutem, tworzą także negatywne doświadczenia. Wcześniej zostało wspomniane, że jest on wyobcowany. Ciąży na nim także piętno wygnańca, człowieka oderwanego od swej ojczyzny. Nie ma on żadnych wieści z Litwy, a w jego myślach odzywa się „hydra pamiątek”. Właśnie pamięć jest jego największym przekleństwem. Przechowywany w niej obraz ukochanych miejsc wciąż potęguje tęsknotę i osamotnienie. Jedynym sposobem, w jaki bohater liryczny może uciszyć te głosy, jest podziwianie przyrody – manifestacji Boskiej mocy.

Natura w „Sonetach krymskich” jest elementem obdarzonym wilką siłą. Często podlega zabiegom personifikacji (jak opis morza w „Burzy”), jest źródłem najbardziej wzruszających przeżyć podmiotu lirycznego. Nieustannie zadziwia, inspiruje, dostarcza niesamowitych wrażeń. Stanowi sferę ucieczki przed smutkiem i rozpaczą. Pamiętajmy jednak, że nie jest to zwykła natura. W dziele Mickiewicza nosi ona cechy boskie, jest jakby siłą sprawczą.

Przedstawiony powyżej pogląd na naturę można wiązać z bardzo popularnym w romantyzmie orientalizmem, czyli fascynacją kulturami wschodu. W „Sonetach krymskich” został on zawarty przez wprowadzenie postaci Mirzy – przewodnika. To człowiek o zupełnie innym spojrzeniu na świat niż podmiot liryczny. Widzimy go, gdy modli się do Czatyrdahu. Góra stanowi dla niego wyraz Boskiej wszechmocy. Jest dziełem Stwórcy, wymaga więc odpowiedniej czci. Jawi się ona także jako niesamowite zjawisko z pogranicza świata realnego i duchowego. Mirza odnosi się do przyrody z wielkim szacunkiem i respektem. Jest pokorny, woli uznać jej wyższość niż narzucać własne prawa.

„Sonety krymskie” stanowią ciekawy i inspirujący zapis podróży Adama Mickiewicza na Krym. Poeta przedstawił w nich namacalny i robiący wielkie wrażenie obraz potężnej przyrody. W swojej „opowieści” zawarł także nutę tęsknoty za ojczyzną. Bo czyż nawet najpiękniejsze wzniesienia, doliny i głębiny mogą równać się ze światem znanym z dzieciństwa?