Zofia Kossak-Szczucka „Pożoga” - obraz martyrologii kresowego ziemiaństwa polskiego. Opracowanie

Martyrologia to termin oznaczający męczeństwa, cierpienia, głównie w kontekście okrucieństw wojny i systemów totalitarnych. W „Pożodze” Zofia Kossak-Szczucka opisała działania bolszewików i ukraińskich nacjonalistów, skierowane przeciw Polakom zamieszkującym kresy. Jako że agitacja rewolucyjna była wymierzona w chłopów, jej główną cechę stanowiło budzenie nienawiści względem ziemiaństwa polskiego.Warto zastanowić się jak autorka maluje obraz ich cierpień.

Stosunki panujące między chłopami a posiadaczami ziemskimi dalekie były od zależności feudalnych, znanych chociażby ze średniowiecza. Bolszewickie działania, nacelowane na przejęcie kresów, opierały się na budzeniu świadomości ukraińskich mieszkańców wsi. Wykorzystując biedę tych ludzi oraz ich chęć posiadania, obarczyli rewolucjoniści winą za taki stan polskich ziemian. Nie trzeba było długo czekać na wybuch krwawych zamieszek. Podburzeni przez żony, pragnące zapewnić swoim rodziną lepszą przyszłość, chłopi wyszli mordować. Dochodzi do szczególnie brutalnych kaźni, jak np. tragedia sławucka, kiedy to niemal 80-cio letni hrabia Sanguszko został zamordowany przez rozwścieczony tłum. Narratorka pisze: „upadek każdego dworu miał swoją historię, pełną dramatycznych zajść”, te słowa najlepiej oddają tragizm wydarzeń rozgrywających się na Wołyniu.

Cierpienia inteligencji kresowej przejawiają się także przez zawartą w utworze symbolikę. Paw zagryziony przez świnie, pańska bryczka zepchnięta w błoto przez bolszewicki pojazd, biały koń porąbany szablami przez żołnierzy. Przedstawienia te sięgają głębiej, w sferę porządku istniejącego w świecie. Rewolucja niszczy jego kształt, nadawany mu przez ludzi od setek lat. To oznaka ginących wartości, ściśle sprzężonychz obrazem kresów, zamieszkiwanych przez polskie ziemiaństwo.

Warto jeszcze zwrócić uwagę na wątek autobiograficzny. Przecież autorka także należała do przedstawicieli inteligencji. Tutaj mamy przedstawiony dramat rozłąki z małżonkiem, strach towarzyszący ukrywaniu się, dzielną walkę o swoją rodzinę. Jest to zepchnięcie tych ludzi z wysokiej pozycji społecznej, zdegradowanie ich do rangi chłopstwa. Sama narratorka ukrywała się jako rzemieślniczka, by nie wzbudzić podejrzeń. Czytelnik staje się świadkiem wręcz heroicznej walki o byt.

Stałe zagrożenie, pogarda i nienawiść ze strony bolszewików, takie uczucia towarzyszyły polskim ziemianom w okresie szalejącej rewolucji. Byli mordowani jak zwierzęta, ich majątki rozkradano i burzono. Jedynym sposobem na ocalenie życia było zjednanie się z chłopami i zaprzeczenie swojemu pochodzeniu. Tych ludzi odcięto od własnej tożsamości, pozbawiono ziemi, którą tak kochali. Wraz z nimi odeszły patriotyczne i religijne wartości, których byli orędownikami.