Wacław Potocki - życie i twórczość

Wacław Potocki był jednym z najwybitniejszych i najbardziej płodnych twórców polskiego baroku. Przyjrzyjmy się jego historii oraz dokonajmy krótkiej charakterystyki twórczości tego artysty.

Urodził się w 1621 r. w ariańskiej rodzinie. Jego rodzina posiadała spory majątek,w którego skład wchodziły liczne wioski. W młodości odebrał wykształcenie zgodnez poglądami braci polskich. Nie był więc na naukach w dworze, nie odbył także podróży zagranicznej. Już w wieku siedemnastu lat wstąpił do armii. Walczył na Ukrainie pod buławą Mikołaja Potockiego. Po powrocie do domu stał się jednym z udziałowców spadku ojca. Ożenił się z Katarzyną Morsztynówną, a para zamieszkała we wsi Łosie. Spokojne lata jednak szybko minęły i Wacław Potocki w 1651r. wyruszył na wyprawę wojenną przeciwko kozakom. Ważnym momentem w jego życiorysie był szwedzki „potop”. Wtedy najpierw, wzorem innych protestantów i arian, poparł najeźdźców. Jednakże postanowił zmienić orientację i stanąl po stronie króla Jana Kazimierza, wystawiając nawet własny oddział.

Bardzo trudnym etapem w jego życiu był rok 1658. To wtedy postawiono arianom ultimatum, w myśl którego mieli albo nawrócić się na katolicyzm, albo opuścić ziemie Rzeczypospolitej. Potocki postanowił przyjąć wiarę większości. Mimo to wciąż spotykał sięz atakami zarówno arian, jak i katolików, którzy nie ufali w jego przemianę. Problem udało się zażegnać, a rodzina mogła zostać w Polsce. Wydarzenia te bardzo odbiły się na jego psychice, czego dowód dał w utworze „Kto mocniejszy ten lepszy”.

Kiedy zamęt religijny nieco osłabł, Potocki uzyskał urząd sędziego skarbowego województwa krakowskiego. Był także starostą bieckim i sędzią grodzkim tego rejonu oraz podczaszym krakowskim. Ustatkowanie pozwoliło mu na spokojne działanie twórcze. Jednakowoż życie nie rozpieszczało go zbyt długo, w1673 podczas działań militarnych zginął jego syn - Stefan. Cztery lata później stracił córkę i dwoje wnuków. W 1686 odeszła ukochana żona, a po upływie kolejnych trzech wiosen kolejny syn - Jerzy, który zginął na wojnie. Wacław Potocki starość spędził u boku synowej i jej dzieci. Zajmowal się wtedy porządkowaniem swojego pokaźnego dorobku literackiego.

Twórczość autora „Transakcji wojny chocimskiej” była wypadkową trudnej sytuacji politycznej Rzeczypospolitej oraz jego trudnej biografii. Często dzielona jest na pięć okresów, którym teraz pokrótce się przyjrzymy.

Do określenia pierwszego stosuje się termin „ariański”. To lata 1644-1648,w których poeta tworzył głównie dzieła religijne. Do najważniejszych dzieł tego periodu zaliczane są liczne parafrazy Biblii - np. „Tydzień stworzenia świata” oraz „Pan Bóg dobry, człowiek zły we wszystkich drogach swoich” (literacka wizja historii zbawienia). Warto wspomnieć jeszcze o „Pojedynku rycerza chrześcijańskiego”, dla którego inspirację stanowiło dzieło Erazma z Roterdamu - „Podręczink rycerza chrześcijańskiego”.

Ramy czasowe drugiego etapu to przejście Potockiego na katolicyzm oraz rok 1670, czyli data zakończenia pierwszej redakcji „Wojny chocimskiej”. Powstały wtedy „Syrolet” i „Lidia”, czyli nawiązania do znanych wówczas poematów epickich. Dziełem z zupełnie innej półki jest „Zebranie przypowieści polskich”.

Trzeci okres twórczości Waclawa Potockiego mieści się w latach 1671-1678. Jego znakiem rozpoznawczym jest zwrot poety ku sprawom państwa. Wystarczy wspomnieć, że powstał wtedy „Merkuriusz nowy”, czyli poemat o zwycięstwach hetmana Jana III Sobieskiego nad Turkami.Wyodrębnić można jeszcze „Periody”, niewielki zbiór trenów napisanych po śmierci Stefana.

Na czwarty okres działalności twórczej Wacława Potockiego cień rzuciły osobiste tragedie, które przeżył. Spowodowało to ponowny zwrot ku sferze religijnej. „Smutne zabawy żałosnego po utraconych dziatkach rodzica” to dzieło pożegnalne, zadedykowane zmarłej córce. Podejmuje także wiele tematów biblijnych czyniąc do nich nawiązania w kolejnych utworach.

Piąty okres naliczany był od roku 1682 do śmierci Wacława Potockiego.To właśnie wtedy ukazuje się dzieło, nad którym poeta pracował przez bardzo długi okres czasu - „Ogród nieplewiony”, czyli zbiór około 1830 wierszy okolicznościowych, fraszek, anegdot. Warto wspomnieć także o „Moraliach”, wielkim zbiorze wierszowanych przypowieści bazujących na łacińskich przysłowiach. Także w tym czasie poeta napisał kilka dzieł żałobnych. Na szczególną uwagę zasługuje „Smutne rozstanie z kochaną małżonką moją”, dzieło o bardzo wymownym tytule.

Twórczość Wacława Potockiego to nieprzebrany zbiór różnorodnych utworów. Poeta podejmował wiele tematów, często pisał na gorąco. Swoje dokonania często poprawiał i modyfikował. To wszystko decyduje o wielkiej objętości jego spuścizny artystycznej. Oczywiście bardzo mocno odbiły się na niej fakty biograficzne, które często znajdowały swoje odbicie w dziełach Wacława Potockiego.