Mikołaj Sęp-Szarzyński „Sonet IV” - środki stylistyczne użyte przez poetę i ich funkcja

W swoich sonetach Mikołaj Sęp Szarzyński podejmował tematykę metafizyczną. Jego utwory często pisane były trudnym (ale kunsztownym) językiem, a ich budowa była dowodem kunsztu poety. „Sonet IV” poświęcony jest znanemu z średniowiecza motywowi walki człowieka o zbawienie, która oparta jest na odwiecznej dychotomii między ciałem a duszą. Obydwie sfery mają odmienne dążenia. Podczas gdy celem niematerialnej istoty bytu jest zbawienie, ciało natomiast jest szczególnie podatne na grzechy doczesności.

Kiedy mamy już świadomość czemu poświęcony został utwór, przeanalizujmy jego warstwę stylistyczną. Dominują w niej liczne epitety. Możemy podzielić je na dwie grupy. W skład pierwszej wchodzą te, których celem jest oddanie potęgi Boga. Możemy wyróżnić wśród nich określenia takie jak: „możny Panie”, czy też „Królu powszechny”, „prawdziwy pokoju”. Kontrastują z nimi słowa użyte do opisania ludzkiej egzystencji, cierpienia i szatana. Znajdują się tutaj takie epitety jak m. in. „straszliwy bój”, „wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie [człowiek]”. Dzięki temu poeta idealnie oddaje różnice między dwoma wymiarami ludzkiego świata -doczesnym i niebiańskim.

W pierwszym wersie pojawia się elipsa - figura stylistyczna, która polega na opuszczeniu jakiejś części zdania (np. orzeczenia). „Pokój -szczęśliwość” -w tym zwrocie podmiot liryczny bez zbędnych słów pokazuje co jest w stanie zagwarantować człowiekowi radość. W pierwszej strofie możemy odnaleźć jeszcze peryfrazę, czyli omówienie. Ja mówiące zamiast określenia „szatan” używa zwrotu: „srogi ciemności Hetman”. Używając bitewnej terminologii podmiot liryczny może lepiej zaakcentować potęgę sił ciemności.

Druga strofa rozpoczyna się od apostrofy do Boga. To do Najwyższego ja mówiące kieruje swoją skargę dotyczącą bolesnego i pełnego cierpień życia. Wzmocniona zostaje ona wykrzyknieniem, którego celem jest zapewne jeszcze silniejsze zaakcentowanie zwrotu do Stwórcy.

W trzeciej strofie pojawia się pytanie retoryczne. Co prawda podmiot liryczny kieruje je do Boga, ale może mieć pełną świadomość, że nie otrzyma na nie zwerbalizowanej odpowiedzi. W ten sposób poeta skłania człowieka do refleksji nad tym, co może pomóc w radzeniu sobie z doczesnymi przeszkodami. Także tutaj użyta zostaje peryfraza, Tym razem dotyczy ona Boga, który określany jest jako: „Król powszechny i prawdziwy pokój”. Zabieg ten doskonale oddaje istotę Stwórcy, to w jaki sposób kontrastuje z siłami ciemności. Na końcu tej strofy pojawia się wykrzyknienie, które wzmacnia prośbę podmiotu lirycznego.

Czwarta strofa składające się z dwóch wersów jest rozbudowaną apostrofą do Boga. Poeta podsumowuje w niej swoje wcześniejsze rozważania i zwraca się z nadzieją, że Najwyższy pomoże mu pokonać doczesne pragnienia.

„Sonet IIII” Mikołaja Sępa Szarzyńskiego jest utworem o bardzo rozbudowanej warstwie stylistycznej. Poprzez używanie zróżnicowanych środków wyrazu poeta uzyskał idealny obraz dwubiegunowości życia ludzkiego - walki między dążeniem do zbawienia, a sprzyjaniem doczesnym popędom.