Ignacy Krasicki „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” - problematyka utworu

„Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” to dzieło uznawane za pierwszą polską powieść. Utwór powstał na bazie oświeceniowych tendencji, które szczególny nacisk kładły na funkcję dydaktyczną utworu. Nauka jednak nie odbywała się w sposób nudny. W literaturze można było przeprowadzić ją za pomocą różnych chwytów – satyry, utopii, a także poprzez ukazanie zabawnych perypetii głównego bohatera. Wszystko to odnajdziemy w dziele Ignacego Krasickiego.

Pierwsza część powieści ukazuje młode lata głównego bohatera. Jest to czas dorastania oraz zdobywania wiedzy, a co za tym idzie – edukacji. Ten fragment utworu nacechowany jest bardzo mocnym charakterem satyrycznym. Autor przedstawiając wszystkie wybrakowania procesu nauczania głównego bohatera, pokazuje, jak głęboko zdegradowane było ówczesne społeczeństwo. Do autentycznej edukacji w ogóle nie przykładano wagi. Szkoła traktowana była jak kara, natomiast ideałem były zajęcia prowadzone przez guwernerów lub guwernantki. Ludzie ci uczyli głównie francuskiego oraz tzw. „obycia”, co najczęściej ograniczało się do uczestnictwa w przyjęciach. W ten sposób do kraju docierała obyczajowość zupełnie odmienna od tej, którą przez lata wypracowano na bazie tradycji.

W drugiej części Krasicki podejmuje tematykę ogólnospołeczną. Zaprezentowanie ludu zamieszkującego wyspę Nipu, ma na celu ukazanie idealnego ładu politycznego. Obraz ten jest utopią i wywodzi się głównie z tęsknoty za lepszym światem. Jednakże nie koliduje to z bardzo ważnym przekazem. Autor oczywiście zdawał sobie sprawę, że większość ideałów wyznawanych przez Nipuańczyków nie może zostać przeniesiona na grunt cywilizacji europejskiej. Najpewniej chciał pokazać, że istnieje możliwość innego, bardziej ludzkiego, uporządkowania społeczeństwa. O ile ciężko byłoby odrzucić pewne wytyczne – chociażby władzę – to można jednak znacznie ograniczyć wyzysk, uczynić podatki sprawiedliwymi itp. Utopia w utworze Krasickiego ma jeszcze jedną funkcję – zasiewa w umyśle Mikołaja Doświadczyńskiego bardzo silnie kiełkujące ziarno – „ziarno naprawy świata”.

Trzecia część dzieła przedstawia konfrontację idealistycznie nastawionej jednostki ze społeczeństwem. Główny bohater spotyka się z wrogością (np. inkwizycja), co jednak nie przeszkadza mu w dalszym prowadzeniu swoich działań. Dopiero klęska poniesiona podczas posiedzenia sejmu uświadomiła mu złudność jakichkolwiek nadziei. Wśród ludzi, dla których wszystko, nawet to, czego pozornie nie da się wycenić, ma wartość pieniężną, ciężko wprowadzać ład oparty na równości i szacunku. Doświadczyński nie chciał sprzedawać swoich ideałów za środki płatnicze, dlatego okazał się nieprzydatny większości polityków. Natomiast próbując zyskać poparcie bez pieniędzy, także nie miał szans na jakikolwiek sukces.

Ignacy Krasicki w „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadkach” zawarł bardzo dotkliwą i celną krytykę polskiego społeczeństwa. Wyeksponował jego wszystkie przywary, do których należały m. in. zamiłowanie do obcych wzorów (przejawiało się nie tylko w zatrudnianiu guwernerów, ale także w wysyłaniu młodzieży w zagraniczne podróże), nieprzystosowanie obowiązujących relacji społecznych do ciężkiej sytuacji kraju (trwonienie majątków na pokazowych imprezach tylko po to, by zyskać szacunek), niepostępowe działanie szlachty i jej zamiłowanie do starego porządku oraz kryzys polskich struktur sądowych i politycznych.

Wymowa dzieła jest pesymistyczna, ponieważ główny bohater nie zdołał osiągnąć sukcesu, a żeby zagwarantować sobie komfortową egzystencję, zupełnie wycofał się z życia publicznego. Pokazuje to, że świadome jednostki prędzej znajdą spokój przez ucieczkę niż zdołają dokonać jakichkolwiek zmian.