Powstanie nowożytnego świata

U podstaw nowożytnej państwowości leżą idee filozofów, którzy kwestię tę podejmowali już w wieku XVII. Najistotniejszy wpływ na ostateczne ukształtowanie się państwa nowożytnego mieli tacy myśliciele jak Thomas Hobbes, John Lock, Monteskiusz, Jeremy Bentham czy Jean Jacques Rousseau.

Hobbes wychodził z założenia, że w stanie natury ludzie permanentnie wojny. Wynikało to z faktu, iż każda jednostka jest egoistą. Sposobem na zaprzestanie wojny było wg. Anglika, zawarcie umowy społecznej (decyzją jednostek), na mocy której powstawał Lewiatan – państwo posiadające uprawnienia większe niż jakakolwiek jednostka. Państwo rodzi się więc ze strachu przed jednostkami, samo jednak budzić ma strach wśród tych, którzy nie mają zamiaru mu się podporządkować. Władza sprawowana jest przez suwerena, niezależnie czy jest to jednostka czy organ kolektywny. Umowa ta jest nieodwołalna, jednostki nie mogą jej wypowiedzieć. Z drugiej strony suweren, nad którym nie ma żadnej zwierzchności powinien zachować umiar.

Z poglądami Hobbesa korespondowały te wyłożone przez Johna Locke`a. Uważał on, że ponieważ ludzie zdolni są do zachowań altruistycznych to umowa społeczna nie jest skutkiem strachu lecz działaniem naturalnym, które polepszyć ma warunki życia jednostek. Locke buntował się przeciwko nieograniczonej władzy suwerena. Twierdził, iż ponieważ każda rozumna jednostka ma prawo dążyć do realizacji własnego interesu zasady życia społecznego powinny być jasno sprecyzowane w konstytucji. Państwo miało więc funkcjonować o rządy prawa, bardziej niż siły. Ograniczanie wolności jednostki powinno być zjawiskiem marginalnym, koniecznym tylko do zagwarantowania bezpieczeństwa. Locke popierał wolność gospodarczą, do zrzeszania się jak również i słowa. Jest on tym samym uważany za ojca koncepcji państwa liberalnego.

Kwestię urządzenia państwa zajmowała również francuskiego myśliciela Monteskiusza. Jemu zawdzięczamy system trójpodziału władz (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza), uważał bowiem, że jakość państwa uzależniona jest od tego, w jakim stopniu broni ono wolności obywateli. W jego dziele „O duchu praw” znalazła się koncepcja mówiąca o uzależnieniu praw od warunków (tj. kultura, tradycja, geografia itd.) panujących na danym terytorium.

Niezwykle wielki wpływ, zwłaszcza na poczynania francuskich rewolucjonistów, miały rozważania Jana Jakuba Rousseau. Wierzył on w naturalną dobroć człowieka, która jednak podlega zepsuciu za sprawą reguł rządzących społeczeństwem. Postulował więc stworzenie nowych zasad, które ostatecznie miałyby doprowadzić do uzdrowienia kondycji człowieka. Opowiadał się za państwem stworzonym na podstawie umowy społecznej, w którym władza ustawodawcza sprawowana byłaby poprzez tzw. wolę powszechną. Zapanować miała wolność w oparciu o równość, władza miała należeć do ludu. W myśli Rousseau złączone zostały zarówno wątki mocno demokratyczne, jak i te niebezpieczne zahaczające o totalitaryzm, o czym wkrótce przekonać się mieli Francuzi.

Rozwój państwowości rozpoczyna epoka absolutyzmu oświeconego, który rozwijała się w drugiej połowie XVIII wieku. Największy wpływ na reformy miała warstwa mieszczańska, określana mianem burżuazji, do tej pory niezwykle dyskryminowana politycznie. Absolutyzm oświecony zmieniał statut monarchy, który od tej pory miał być najwyższym urzędnikiem – innymi słowy miał dbać o bezpieczeństwo i dostatek swego ludu. Prowadzić do tego miały stopniowe reformy systemu administracyjnego, który mocniej związany został z centralnym ośrodkiem władzy. Rozpoczęto ujednolicanie prawne poszczególnych, nierzadko bardzo różniących się od siebie w sferze kulturalnej, regionów.  Kładziono nacisk na rozwój szkolnictwa, odsuwano Kościół od władzy politycznej. Forsowano również coraz korzystniejsze dla mieszczaństwa prawa handlowe. Ograniczano tym samym przywileje stanów do tej pory dominujących. Pełnia władzy znaleźć się miała u monarchy, który jednak coraz bardziej liczyć się musiał z opinią publiczną.

Nowożytne państwo miało być więc silne, scentralizowane, gwarantujące bezpieczeństwo jednostkom i zważające na interesy grup społecznych. Z czasem, demokratyzacja życia społecznego powodowała, iż miejsce absolutyzmu oświeconego zajmowała republika oparta o rządy parlamentarne.