Białoszewski - poezja. Charakterystyka poezji Białoszewskiego

Poetycki debiut Mirona Białoszewskiego miał miejsce na łamach krakowskiego „Życia Literackiego” w 1955 roku w ramach „Prapremiery pięciu poetów”, obok wierszy m.in. Zbigniewa Herberta. Pierwszy tomik poetycki pt.: „Obroty rzeczy” ukazał się rok później, zaś kolejne powstawały do końca lat 60., kiedy to poeta zajął się również na większą skalę twórczością dramaturgiczną. W 1970 roku ukazało się dzieło prozatorskie  Białoszewskiego będące ewokacją traumatycznych przeżyć z czasów wojennych – „Pamiętnik z powstania warszawskiego” – które było ogromnym sukcesem i zachęciło twórcę do kolejnych przedsięwzięć prozatorskich. Do poezji powrócił pod koniec życia, na przełomie lat 70. i 80.

Miron Białoszewski był jednym z prekursorów poezji lingwistycznej w literaturze polskiej (obok m.in. poetów dwudziestolecia czy Tymoteusza Karpowicza). Jego zainteresowanie skupiało się głównie na języku jako plastycznym tworze, służącym za narzędzie komunikacji na wszelkich możliwych poziomach jego wykorzystania. W swojej twórczości zwracał uwagę na wieloznaczność słowa i związaną z nią możliwością niekończących się kombinacji semantycznych, które unaoczniał często na drodze ironicznej zabawy, jak np. w wierszu „kwadrat mowy o sobie”: „włos ma piękno/ mam przerwę we włosach/ jestem bez przerwy/ o włos a byłbym piękny”.

Gry słowne z jednej strony pozwalają na maksymalne wykorzystanie możliwości języka, z drugiej jednak – bezlitośnie obnażają jego braki. Język Białoszewskiego jest więc celowo nieudolny, niepoprawny, zbudowany w dużej mierze na neologizmach i onomatopejach.

Białoszewski otwarcie przyznawał się do swojej bezsilności wobec słów i tego, że czasem to one sterują nami, a nie my nimi. Jego poezja w pewnej mierze odwołuje się do teorii lapsusów i przejęzyczeń Freuda, w myśl której język często podsuwa nam rozwiązania, jakich nasza świadomość nie jest w stanie kontrolować. Dlatego też doskonałym tworzywem poezji obok języka oficjalnego było również dziecinne gaworzenie, wyrazy dźwiękonaśladowcze, jąkanie się i inne dźwięki wydawane przez nas mimowolnie: „odcinek od dech choruje chorego korytarzowego wzrostu palm/ na szczurze życzeń zdrowia” („otwockanoc”).

Ze świadomości braku kontroli nad językiem wynika także ironiczny i zdystansowany stosunek podmiotu lirycznego do samego siebie i swojej twórczości opisywanej często jako nieudolne „niepisanie”, jak np. w słynnej „mironczarni”: „męczy się człowiek Miron męczy/ znów jest zeń słów niepotraf/ niepewny cozrobień/ yeń”.

Ogromną rolę w poezji tego twórcy odgrywał język potoczny stylizowany na mówiony, często także kolokwialny i dotyczący przyziemnych, codziennych spraw. Wiązało się to z koncepcją utrwalania życia w jego najzwyklejszych przejawach, w myśl przekonania, że nie istnieje rzecz, która nie byłaby warta utrwalenia. Zjawiska i przedmioty życia codziennego ulegają wręcz sakralizacji poprzez nadanie im jednostkowego, symbolicznego znaczenia. Tego typu zabiegi wiążą się także z zasadą reizmu często wykorzystywaną przez Białoszewskiego, zestawiającą ze sobą rozmaite przedmioty na zasadzie mniej lub bardziej pośredniego podobieństwa.

Wybrane tomy poetyckie: „Obroty rzeczy” (1956), „Mylne wzruszenia” (1961), „Było i było” (1965), „Oho” (1985).