Adam Asnyk „Daremne żale”, „Do młodych” - interpretacja i analiza porównawcza wierszy

Wiersze Adama Asnyka „Daremne żale” oraz „Do młodych” zostały utrzymane w stylistyce liryki apelu, kierując się do adresata zbiorowego. W obu przypadkach jest to jednak adresat skrajnie różny. Podmiot liryczny „Daremnych żali” kieruje swoją wypowiedź do przedstawicieli starszego pokolenia, przemawiając ze stanowiska światłego, doskonale wykształconego młodzieńca o pewnych rysach przywódcy. Utwór „Do młodych” - jak wskazuje tytuł wiersza - skierowany jest do pokolenia młodszego od podmiotu lirycznego, tutaj występuje więc w roli nauczyciela, mentora.

Wiersze różnią się także sposobem zorganizowania wypowiedzi. W „Daremnych żalach” jest ona skonstruowana na kształt tekstu retorycznego - w pierwszej strofie wyraża założenie konstytutywne dla przeprowadzanych dalej dowodów, zwracając uwagę na oczywisty z punktu logiki fakt, iż przeszłości nie da się przywrócić do istnienia. Kolejne strofy służą rozwinięciu tezy i wskazaniu jej konsekwencji, którymi są niemożność powstrzymania biegu myśli i całego świata zewnętrznego, jak również konieczność porzucenia posągowej legendy dawnej twórczości, ta bowiem jest balastem w marszu w przyszłość, do którego podmiot liryczny zaprasza czcigodnych starców. Ostatnia strofa stanowi acutum całej wypowiedzi, wołając z całą mocą:
„Nic skargi nie pomogą -
Bezsilne gniewy, próżny żal!
Świat pójdzie swoją drogą.”

Podmiot liryczny mówi przedstawicielom starszego pokolenia, iż świat będzie szedł do przodu niezależnie od ich udziału w tym procesie, ich nieobecność będzie wiec stratą, ale w kwestiach zasadniczych niczego nie jest w stanie zmienić. Ich zapatrzenie we własną przeszłość stanowi największą stratę dla nich samych, wyłączając ich z wartkiego nurtu życia.

W „Daremnych żalach” napięcie i „temperatura” wypowiedzi podmiotu lirycznego wzrastają stopniowo, osiągając apogeum w strofie końcowej. „Do młodych” charakteryzuje zaś jednolite nacechowanie emotywne wszystkich segmentów utworu, z których każdy stanowi pewnego rodzaju przykazanie lub życiową poradę, w jakie podmiot liryczny zaopatruje młodych ludzi na przyszłość. Każdą z takich jednostek kończy wykrzyknienie oddzielone graficznie od reszty strofy, co uwypukla intencję autora w kwestii wyróżnienia konkluzji jako najważniejszego zdania do zapamiętania. W pierwszej strofie podmiot liryczny zachęca adresatów swojej wypowiedzi do „poszukiwania prawdy”, w której: „Coraz się dusza ludzka rozprzestrzenia”, zaznaczając, że dzięki owej „prawdzie” „większym staje się Bóg”. W strofie trzeciej zostało zawarte wezwanie do kultywowania pamięci o poprzednich epokach, po których młodzi powinni przejąć pochodnię, by dzięki niej „przyszłości podnosić gmach”. Dalej podmiot liryczny przypomina też o szacunku należnym poprzednikom:
„Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy,
Choć macie sami doskonalsze wznieść;
Na nich się jeszcze święty ogień żarzy
I miłość ludzka stoi tam na straży,
I wy winniście im cześć!”

Ostatnia strofa wyjawia młodym zdobywcom świata prostą prawdę, o której człowiek potrafi myśleć w pełni racjonalnie dopiero, kiedy dorośnie i nabędzie życiową mądrość: oni też kiedyś zestarzeją się i znikną, tak, jak zniknęli ich poprzednicy. Życie w mądrości wiąże się więc z dużą pokorą i wyrozumiałością, której często brakuje młodym śmiałkom, przeświadczonym o tym, że mogą zmieniać świat.