Motyw zbrodni w literaturze - opracowanie

Natura człowieka jest bardzo skomplikowana i składa się z wielu, często diametralnie odmiennych, elementów. Każdy z nas nosi w sobie zalążek dobra i zła, a to oznacza, że jesteśmy zdolni zarówno do czynów szlachetnych i dobrych, jak i zbrodniczych.

Postać zbrodniarza obecna jest w historii - a co za tym idzie, w literaturze - od zarania dziejów. Zbrodnia jest wpisana w istotę człowieczeństwa - niezależnie od jej pobudek jest czynem niezwykle ludzkim. Być może właśnie ze względu na nieustanną obecność w człowieku owego pociągu do czynienia zła, postacie łotrów zawsze budziły gorące zainteresowanie. Cechy ich psychiki poddawane są nieustannym analizom i badaniom, ponieważ za wszelką cenę chcemy zrozumieć mechanizm jej działania.

Zbrodnia obecna jest w literaturze od zawsze. Już na początkowych stronach Starego Testamentu spotykamy się z historią Kaina i Abla. Motywem bratobójczego mordu stała się tutaj zazdrość Kaina o szczególne uznanie, jakim cieszyły się w oczach Boga ofiary Abla. Zaślepiony Kain zabija brata, stając się pierwszym mordercą w historii, niejako otwierając zbrodni drzwi do świata ludzi.

W mitologii życie człowieka wpisane było w ramy Fatum, a więc jego działania były z góry ustalone i nic nie mogło im zapobiec. Tak też było w przypadku Edypa, który znał przepowiednię na temat swego losu i za wszelką cenę chciał zmienić bieg wypadków. Oczywiście jego starania spełzły na niczym, bo czymże jest wola człowieka wobec Przeznaczenia? Edyp popełnia podwójną zbrodnię - ojcobójstwo i kazirodztwo; nie ucieka jednak przed konsekwencjami, lecz przyjmuje karę, którą sam sobie wyznacza i wymierza.

Wiele przykładów zbrodni i zbrodniarzy odnaleźć możemy w twórczości Williama Shakespeare'a. Jego tragedie, takie jak „Makbet” czy „Hamlet” dają wyśmienite obrazy psychiki zbrodniarza, który gotów jest na wszystko, by tylko zrealizować zamierzony cel (celem tym jest najczęściej zdobycie tronu królewskiego).

W twórczości polskich romantyków motyw zbrodni poruszany jest zwłaszcza w balladach („Lilije” Mickiewicza, „Balladyna” Słowackiego). Zbrodnia w balladzie z całą pewnością musi zostać ukarana - wymaga tego konwencja kary za grzechy, obecna w gatunku. Zarówno Żona z „Lilii” i Balladyna popełniają morderstwo, za które stają się odpowiedzialne w oczach wszechświata, który prędzej czy później upomni się o sprawiedliwość. Zbrodniarze romantyczni zostają ukarani przez siły metafizyczne - rysuje się tutaj swoiste odniesienie do starożytnych mitów i koncepcji Fatum, któremu nie można umknąć. Co prawda przeznaczenie Balladyny czy Żony nie zakłada, że muszą one popełnić zbrodnię, lecz w momencie dokonania mordu ich przeznaczenie zostaje przypieczętowane.

Michaił Bułhakow w swoim dziele „Mistrz i Małgorzata” daje nam wprost zapierającą dech w piersi panoramę zbrodniarzy i łajdaków. Podczas balu u Szatana możemy przyjrzeć się barwnemu towarzystwu, złożonemu ze zdrajców, trucicieli, mężobójczyń itp. Jednak można zauważyć obecny tutaj pewien pierwiastek współczucia - Małgorzata prosi o łaskę dla Fridy, która zamordowała swoje dziecko. Ułaskawienie to jest możliwe, ponieważ kobieta została skrzywdzona, ponadto bardzo żałuje swojego czynu.

Nieodłącznie wpisana w człowieczeństwo, zbrodnia jawi się w literaturze na bardzo wiele różnych sposobów. Czasem możemy ją w jakiś sposób usprawiedliwić, często zasługuje tylko na potępienie. Jej obecność w literaturze świadczy o tym, że natura człowieka niewiele zmieniła się na przestrzeni kilku tysięcy lat.