Faszyzm - Fryderyk Nietzsche a faszyzm

Doktryna polityczna nazwana faszyzmem zrodziła się we Włoszech tuż po zakończeniu I wojny światowej, w odpowiedzi na kryzys polityczny, gospodarczy i społeczny, jaki zapanował na początku lat 20. w niemal całej Europie. Z tego względu często jest zestawiana z ideologią nazistowską, jaka zapanowała w tym czasie w Niemczech. Pomiędzy tymi dwiema doktrynami zachodzą jednak bardzo znaczące różnice, które nie pozwalają na ich utożsamienie.

Przede wszystkim niemiecki narodowy socjalizm opierał się na ksenofobii i obsesyjnym antysemityzmie, który zaowocował wizją konieczności oczyszczenia rasy aryjskiej z elementów uważanych za zagrożenie dla jej czystości i funkcjonowania. Takie też pobudki kierowały planami inwazji na resztę Europy, którą ideologowie nazistowscy pragnęli widzieć jako poddaną rasie niemieckich „nadludzi” – jednostek predestynowanych do sprawowania władzy i stanowienia praw. W ideologii faszystowskiej kwestia rasy została w zasadzie całkowicie pominięta, jej śladowe elementy funkcjonowały jedynie w sferze pewnych rozwiązań gospodarczych, które zakładały izolację rynkową Włoch od innych, pozostających poza układem totalitarnym, państw.

Podstawą ideologii faszystowskiej była natomiast wizja jednego, posiadającego władzę absolutną dyktatora, Benito Mussoliniego, którego postać wzorowano na cesarzu Oktawianie Auguście. Jego kreacja przypominała w pewnej mierze postać „nadczłowieka” stworzoną w pismach pruskiego filozofa, Fryderyka Nietzschego, który propagował akceptację podziału społeczeństwa na jednostki wybitne, posiadające szczególne predyspozycje do przywództwa, oraz na kastę tzw. „niewolników”, nadających się jedynie do służenia nadludziom. Nietzscheański nadczłowiek z racji przymiotów wykraczających ponad przeciętną mógł, a wręcz musiał, postępować wyłącznie według samodzielnie wyznaczonych sobie zasad, nie zwracając uwagi na prawa stworzone dla całej reszty społeczeństwa, te bowiem ograniczały go i bezpodstawnie „ściągały” do poziomu „motłochu”.

Do tej koncepcji filozoficznej zbliżał również faszystów pogląd, iż Duce (Wódz) jako jednostka wybitna posiada pełnię wiedzy i poznania, stąd też powinien podejmować w pełni samodzielne decyzje, nawet jeśli nie pokrywają się z potrzebami i żądaniami jego podwładnych; ci bowiem nie potrafią trafnie ocenić,  co jest dla nich dobre, a co złe. Dlatego też w faszystowskich Włoszech każda ze sfer życia społecznego, politycznego i gospodarczego była całkowicie zależna od dyktatury partii rządzącej, ta zaś pozostawała w pełni zależna od decyzji jednego człowieka. Planowany przez faszystów marsz na Europę zakładał podporządkowanie sobie innych narodów i odnowienie starożytnego Imperium Rzymskiego, co z pewnością doprowadziłoby do podziału skonstruowanego w ten sposób nowego społeczeństwa na kastę panów – Włochów – oraz kastę niewolników – narodów podbitych.

W zasadzie podobieństwa pomiędzy filozofią Nietzschego a ideologią faszystowską kończą się na kreacji postaci Duce jako swego rodzaju nadczłowieka. W odróżnieniu od ideologów nazistowskich twórcy propagandy faszystowskiej we Włoszech nigdy nie powoływali się jednak na koncepcje zawarte w dziełach pruskiego myśliciela.