Adam Mickiewicz „Sonety krymskie” - geneza cyklu sonetów

W liście samego wieszcza do Joachima Lelewela Mickiewicz pisał: „Widziałem Krym! Przetrzymałem tęgą burzę morską i byłem jednym z kilku zdrowych, którzy zachowali dość siły i przytomności, aby napatrzeć się do woli temu ciekawemu widowisku. Deptałem chmury na Czatyrdahu (podobno trapezie starożytnym). Spałem na sofach Girajów i w laurowym gaiku w szachy grałem z klucznikiem nieboszczyka Chana. Widziałem Wschód w miniaturze”.

Początek wieku XIX zarysowywał się w świadomości Polaków samymi tragediami. Carska Rosja nasilała represje wobec całego narodu. Dążono do zniszczenia polskości i rozprzestrzeniania się języka rosyjskiego w granicach Polski. Około roku 1822 z nakazu cara Aleksandra zaostrzono proces rozprawiania się z Bogu ducha winnymi ludźmi. Do Polski przyjechał senator Nowosilcow – znany z II części „Dziadów” kat i prześladowca młodzieży polskiej.

Jego celem było wyeliminowanie polskości w zarodku. Jej głównym nośnikiem była w tych czasach właśnie młodzież. Zadanie Nowosilcowa, które polegało na wynarodowieniu polskiego narodu, wykonywał z zaciekłą gorliwością. Adam Mickiewicz, który w tych czasach miał dwadzieścia cztery lata, studiował na Uniwersytecie Wileńskim. Należał także do tajnego stowarzyszenia Filomatów i filaretów utworzonego przez studentów tegoż uniwersytetu.

Stowarzyszenia te działały potajemnie na rzecz zachowania kultury polskiej, a przede wszystkim języka polskiego, jednak zanim jeszcze do Wilna przybył Nowosilcow, zostały one rozwiązane. Pomimo to Nowosilcow, nie chcąc się narazić carowi, stwierdził, iż owe kola działają nadal. I tak między innymi Adam Mickiewicz oraz inni studenci należący do Filomatów i filaretów, znaleźli się w więzieniu. Bez sprawiedliwego wyroku i wiedzy o tym, jak postępuje śledztwo przeciwko niemu, został skazany na zesłanie w głąb znienawidzonej Rosji.

Trafił między innymi do Moskwy i do Odessy, gdzie się osiedlił. Stamtąd w roku 1825 wraz z kilkoma towarzyszami – Karoliną Sobańską i z Henrykiem Rzewuskim wyruszył na wyprawę na Krym. Cykl „Sonety krymskie” poświęcony jest temu, co podróżnik przeżył i zobaczył wśród krymskiego orientu. Cała podróż trwała niespełna sześćdziesiąt dni i obfitowała w najróżniejsze zdarzenia. W tym czasie udało się Mickiewiczowi zobaczyć najważniejsze zabytki Krymu (szczególnie te powiązane z Islamem) oraz ujrzeć najbardziej czarujące zakątki.

W jednym z sonetów opisuje także wielką nawałnicę, której był świadkiem oraz przerażenie, jakie towarzyszyło mu w czasie sztormu. Nie są to jedynie opisy obrazów i pejzaży. W sonetach daje się wyczuć smutek połączony z melancholią i tęsknotą za utraconym domem. Znajdziemy tutaj odczucia pielgrzyma, bohatera romantycznego, ale przede wszystkim samego Adama Mickiewicza, który rodzinnych stron nie miał już nigdy więcej zobaczyć.

Cykl „Sonetów krymskich” jest swego rodzaju zapiskiem przeżyć bohatera, jego osobistym pamiętnikiem podróżnym. Pojawiają się tutaj osobiste refleksje wieszcza oraz elementy romantycznych stylizacji. Sonety Mickiewicza uważane są za jedne z bardziej plastycznych, żywych i oddziaływujących na wyobraźnię czytelnika. Sonety opowiadają o bogactwie orientalnej przyrody Krymu. Jest to zachwyt nad naturą oraz jej nieujarzmioną potęgą. 

Cykl został spisany po powrocie Adama Mickiewicza do Odessy, gdzie zostały wydane w roku 1826 wraz z cyklem „Sonetów odeskich”. Podmiot liryczny sonetów można utożsamiać z Adamem Mickiewiczem.