Sławomir Mrożek „Tango” - Konflikt pokoleń w „Tangu” Mrożka

Konflikt pokoleń w „Tangu” Mrożka ma groteskowy charakter. Konflikt ten trwający od wieków zawsze polegał na buncie młodych przeciwko ograniczeniom narzucanym przez starsze pokolenie. Młodzi łamali konwenanse, sprzeciwiali się surowym obyczajom, pragnąc dla siebie jak najwięcej wolności. U Mrożka role zostają odwrócone.

Przedstawicielem młodego pokolenia jest Artur, dwudziestopięcioletni student medycyny. Artur buntuje się przeciwko panującej w domu swobodzie. Jego rodzice, a nawet babcia odrzucili wszelkie zasady, nie pozostawiając mu żadnych ograniczeń, które mógłby chcieć przekroczyć. Z gniewem stwierdza: „Tu już nie ma w ogóle żadnej tradycji ani żadnego systemu, są tylko fragmenty, proch! Bezwładne przedmioty. Wyście wszystko zniszczyli i niszczycie ciągle, aż zapomnieliście sami, od czego się właściwie zaczęło”. Sytuacja jest więc paradoksalna, młodzież pragnie przywrócenia starego porządku wbrew rodzicom. Artur ma dwa powody, by żądać powrotu do dawnych obyczajów. Z jednej strony ogólnie panującą swobodę postrzega jako brak wolności. Wszak sam zmuszony jest żyć w domu, w którym panuje chaos i nie obowiązują żadne normy. Jest świadkiem romansu matki z prostackim Edkiem, czy wybryków niepoważnej babci. Z drugiej strony Artur odczuwa potrzebę buntu, jako młody ma do niej pełne prawo, jednak nie ma takiej możliwości, ponieważ nie pozostały już żadne normy, przeciwko którym mógłby się opowiedzieć. Jego rodzice pogwałcili wszelkie obyczaje, jemu nie dając takiej szansy.

Stomil głosi hasła wolności sztuki: „Czas buntu i skoku w nowoczesność. Wyzwolenie z więzów starej sztuki i starego życia! Człowiek sięga po samego siebie, zrzuca starych bogów i siebie stawia na piedestale. Pękają skorupy, puszczają okowy. Rewolucja i ekspansja! -  to nasze hasło. Rozbijanie starych form, precz z konwencją, niech żyje dynamika!”. Na zarzuty syna, że jest rogaczem i pantoflarzem obwieszcza, że „swoboda seksualna to pierwszy warunek wolności człowieka”. Matka Artura chętnie przyznaje się do romansu z Edkiem, taki związek jest doskonałym sposobem na zademonstrowanie własnej nowoczesności, wyzwolenia, odrzucenia norm obyczajowych i uprzedzeń klasowych. Wydaje się, że ta manifestacja i chęć wzbudzenia zazdrości w mężu to jedyne powody tego romansu, trudno bowiem dostrzec jakiś głębszy związek między tą parą. Przy innej okazji opowiada synowi, jak mąż posiadł ją w obecności jej rodziców, co również miało być przejawem niszczenia tradycji. Tym samym swoboda seksualna okazuje się nie swobodą, ale środkiem wyrazu.

Artur nie chce powielać tego schematu, pragnie prawdziwego małżeństwa poprzedzonego zaręczynami. Chce, by ceremonia odbyła się zgodnie z rytuałem, gdzie babcia udziela błogosławieństwa, wszyscy są odświętnie ubrani, a panna młoda ma na sobie białą suknię. Niestety okazuje się, że nie ma powrotu do tego, co było. Rodzina z trudem podporządkowuje się dawnym regułom. Ojciec nie chce się wcisnąć w ciasny gorset. Babcia tylko pod przymusem udziela błogosławieństwa, dodając na końcu: „A niech was wszyscy diabli!”. Jedynym sprzymierzeńcem Artura jest Eugeniusz, brat jego babci, a więc przedstawiciel najstarszego pokolenia. On również nie czuje się dobrze w nowych realiach, ale nie ma siły się im przeciwstawić. Natomiast Ala, jego kuzynka, choć należy do młodego pokolenia, podziela ów kult swobody. Godzi się na ślub, ale nie rozumie jego prawdziwego znaczenia i jeszcze podczas przygotowań do uroczystości zdradza Artura z Edkiem. Konflikt rodzinny nie ma więc ściśle charakteru pokoleniowego, raczej ideologiczny.

Konflikt pokoleń, będący tu jednocześnie walką o przywrócenie dawnego znaczenia wolności, stanowi główną oś fabuły. To on napędza akcję. Można go odczytać także jako metaforę rewolucji i kontrrewolucji. Rodzice są tu rewolucjonistami, którzy burzą istniejący ład. Artur próbuje go przywrócić, ale ponosi klęskę. Ginie od ciosu brutalnego Edka, który nie jest przedstawicielem żadnej idei. On po prostu pragnie władzy dla siebie i własnej wygody i wykorzystuje dogodny moment, by ją przejąć.