Joseph Conrad „Jądro ciemności” - problematyka społeczno-polityczna przedstawiona w utworze

Conrad w „Jądrze ciemności” ukazuje zetkniecie się kultury zachodniej Europy z Afryką. Europa jest tu agresorem, który siłą wdziera się na nieswoje terytorium i niesie zniszczenie. Autor przedstawia przede wszystkim dwa powiązane ze sobą zjawiska społeczno-polityczne: imperializm i kolonializm. I choć unika odautorskich bezpośrednich ocen, nie ulega wątpliwości, że jego stosunek do europejskiej ingerencji jest negatywny.

Imperialistyczna polityka europejskich mocarstw polegała na podporządkowywaniu sobie kolejnych terenów, zwiększaniu strefy wpływów, co świadczyć miało o triumfie kapitalistycznej gospodarki i cywilizacji europejskiej. Jednym ze sposobów poszerzana swych wpływów i terenów jest kolonializm na ziemiach afrykańskich. Podboje tamtejszych plemion prowadzone były pod sztandarami niesienia dzikim ludom osiągnięć cywilizacyjnych. W praktyce oznaczały jednak nieludzkie traktowanie zarówno mieszkańców Afryki, jak i jej bogactw.

Mechanizm działania europejskich ekspedycji przedstawił Conrad na przykładzie Kurtza. Bohater ten ma symbolizować istotę europejskości: „(...) kształcił się częściowo w Anglii i – jak sam łaskawie oświadczył – sympatie jego leżały po właściwej stronie. Matka jego była na wpół Angielką, ojciec – na wpół Francuzem. Cała Europa złożyła się na Kurtza”. Na jego przykładzie widzimy, jak zachowuje się biały człowiek w Afryce, pozbawiony kontaktu z dawnym światem. O ile w Europie ograniczałyby go przepisy prawa, opinia społeczna, normy towarzyskie, to w Afryce czuje się bogiem. Zarówno cechy umysłu, jak i wyposażenie, jakim dysponuje, utwierdzają go w poczuciu wyższości. Nowoczesny sprzęt, tak tajemniczy w oczach tubylców, daje mu wyjątkową przewagę. Kurtz czuje się wszechmogący, to on dyktuje prawa i decyduje o sprawiedliwości. Czując się bezkarny, dopuszcza się zbrodni.

Dwulicowość Kurtza świadczy również o hipokryzji, jaką podszyte były wszelkie działania kolonizatorów. Jego oratorskie popisy potrafią zwieść każdego, wiele mówi o altruizmie i pomocy dla miejscowej ludności, ale już w raporcie daje wyraz swoim prawdziwym przekonaniom, pisząc: „Wytępić te wszystkie bestie!”. W rzeczywistości interesuje go tylko kość słoniowa. To pragnienie bogactwa jest prawdziwym powodem kolonizacji. O nastawieniu Europejczyków do nowych ziem i tamtejszych mieszkańców świadczy choćby powołanie Międzynarodowego Towarzystwa Tępienia Dzikich Obyczajów. Z góry przyjęto, że europejska cywilizacja jest jedyną słuszną drogą rozwoju, mieszkańcy Afryki są po prostu zacofani i trzeba ich dzikie obyczaje wytępić. Nie ma tu żadnej chęci poznania odmiennej kultury, dostrzeżenia w niej jakichkolwiek wartości. Edukacja, higiena, obyczaje – wszystko to planowano zwyczajnie narzucić rdzennym mieszkańcom. Ale w praktyce nie podejmowano w tym kierunku szczególnych wysiłków, koncentrując się na łupieniu kontynentu.

Ocena kolonializmu została dość dobitnie sformułowana przez Marlowa: „(...) Podbój ziemi, polegający przeważnie na tym, że się ją odbiera ludziom o odmiennej cerze lub trochę bardziej płaskich nosach, nie jest rzeczą piękną, jeśli się w niego wejrzy zbyt dokładnie”. Marlow nie ma złudzeń, na własne oczy wszak widzi, jak traktuje się czarnych robotników zmuszanych do nadludzkiej pracy. Zauważa, że urzędnicy zatrudnieni w koloniach dbają przede wszystkim o własną wygodę i szybkie zbicie majątku na nielegalnym handlu.

Polityka kolonialna ukazała to, co najgorsze w cywilizacji europejskiej, jej umiłowanie bogactwa, dążenie do dominacji i potworną hipokryzję. Przykładem takiego procesu jest Kurtz, który sam ma poczucie, że zniewoliła go żądza zysku. W Afryce znalazł sprzyjające warunki do rozwinięcia swoich talentów. Tu stał się znacznie gorszym człowiekiem. Niszczył tutejszą ziemię i ludzi, ale sam również padł ofiarą Afryki.