Ryszard Kapuściński - obraz władzy w „Cesarzu” - charakterystyka

„Cesarz” Ryszarda Kapuścińskiego został opublikowany pod koniec lat siedemdziesiątych. Książka jest owocem pobytu polskiego dziennikarza i reportażysty w Etiopii, gdzie obserwował schyłek rządów Hajle Sellasje – cesarza, sprawującego władzę absolutną w swoim kraju przez prawie czterdzieści lat i obalonego dopiero w wyniku rewolucji w 1974 roku. Kapuściński napisał swoją książkę na podstawie rozmów z byłymi wysokimi urzędnikami pałacowymi, ukrywającymi się po rewolucji. Dotarcie do nich sprawiło mu wiele trudności, ale było warto – wyłaniający się z książki obraz dyktatury jest jednocześnie śmieszny i straszny.

Cesarz Hajle Sellasje rządził w Etiopii przez kilkadziesiąt lat. Po raz pierwszy objął władzę w latach trzydziestych, ale po agresji Włoch na Etiopię został wygrany. Na tron wrócił w 1941 roku, kiedy wojska aliantów zaczęły odzyskiwać kraje Afryki zajęte przez państwa koalicji faszystowskiej. Od tamtej pory cesarz sprawował rządy nieprzerwanie do 1974 roku. Początkowo próbował reformować kraj, wprowadzając niewielkie zmiany. W 1960 roku miał miejsce nieudany zamach stanu – grupka wojskowych próbowała przejąć władzę. Przebywający za granicą Hajle Sellasje odczekał, aż bunt zostanie stłumiony, wrócił do kraju i rozprawił się z rebeliantami. Od tego czasu polityka cesarza zaczęła coraz bardziej przypominać dyktaturę. Prosty i niewykształcony władca (nie umiał nawet czytać i pisać) opierał się na systemie donosicieli, którzy informowali go o poczynaniach ministrów i donosili sami na siebie. Cesarz panicznie bał się nocy, uważał, że wtedy rodzi się najwięcej spisków i knowań. Dlatego wstawał bardzo wcześnie i w pałacowym ogrodzie odbierał raporty donosicieli. Raporty składane były ustnie, podobnie jak informacje ministrów. Miało to dobrą stronę – w razie czego cesarz mógł zaprzeczyć, że słyszał o czymś i skarcić urzędnika za niedopatrzenie.

Po wysłuchaniu porannych raportów cesarz rozpoczynał urzędowanie podzielone na godziny: godzinę nominacji, godzinę kasy, godzinę ministrów i godzinę sprawiedliwości. W tym czasie Hajle Sellasje mianował nowych urzędników, decydował o rozdziale pieniędzy, słuchał swoich ministrów i wydawał wyroki. Sposób sprawowania władzy przez cesarza cechował przepych i dbałość o szczegóły – w pałacu pracował człowiek, którego obowiązkiem było wycieraniem butów urzędników, które obsikał ulubiony pies cesarza. Inny urzędnik dbał o właściwe otwieranie drzwi przed wchodzącym władcą – tak, by cesarz nie czekał aż się otworzą, ale też nie za wcześnie – by nie było wrażenia że Hajle Sellasje jest wypraszany z sali. Władca nie korzystał z zegara, godziny odmierzał odpowiedni urzędnik, kłaniając się odpowiednią ilość razy. Inny sługa dbał o podkładanie poduszek pod cesarskie nogi, także w odpowiednim tempie i odpowiedniej chwili. Wszystkie te funkcje świadczą o bizantyjskości panującej na dworze i niebywałym rozbudowaniu aparatu urzędniczego. Bardzo niewielką uwagę władca zwracał na problemy kraju, często podróżował zagranicę, otoczony świtą urzędników. Hajle Sellasje wydawał wystawne uczty, woził się luksusowymi samochodami, karmił mięsem drapieżne zwierzęta w swoim pałacu. Większość ważnych stanowisk w państwie rozdzielił między krewnych i najbliższych znajomych.

Kres rządów dyktatora położyła rewolucja rozpoczęta od protestów studentów. O utracie władzy opowiadają pałacowi urzędnicy, dla których upadek cesarza był prawdziwym szokiem. Przyzwyczajeni do pałacowego luksusu nie zdawali sobie sprawy, że reszta kraju żyje w nędzy. Dlatego byli zdziwieni, kiedy zagraniczni dziennikarze zaczęli prezentować obrazy głodujących Etiopczyków i zestawiać je z wystawnym życiem cesarza i jego świty. Upadek ekonomiczny kraju wywołał niezadowolenie społeczne. Władzę przejął Mengystu Hajle Mariam, wspierany przez państwa komunistyczne, między innymi ZSRR. Cesarz Hajle Sellasje do końca życia (zmarł latem 1975 roku) mieszkał w pałacu, pod strażą wojska, ale nadal cieszył się szacunkiem i poważaniem. Nawet po utracie władzy jego majestat nie ucierpiał.