Norma prawna - dyspozycja normy prawnej. Przykłady, opis, definicja

Norma prawna jest najmniejszą całościową jednostką prawną (choć może być regulowana przez kilka jeszcze mniejszych przepisów prawnych, które jednak dotyczą często nie całości normy, ale jej poszczególnych fragmentów) – regułą, której przestrzeganie jest chronione poprzez sankcję ze strony aparatu państwowego. Norma prawna jest uchwalana przez konkretny, uprawniony do tego organ; prawie kontynentalnym wyłączność prawodawczą ma parlament.

Cechami charakterystycznymi norm prawnych jest ich ogólność (skierowanie do grupy rodzajowej adresatów, a nie do konkretnej jednostki) i abstrakcyjność (nie określa ona konkretnego czynu, ale powtarzalne zachowania, umożliwiające dopasowanie jej do danego zdarzenia; jest uniwersalna).

Każda norma prawna składa się z trzech podstawowych elementów. Są to: hipoteza, dyspozycja i sankcja. Hipoteza opisuje warunki danego czynu, sankcja dotyczy spodziewanych konsekwencji popełnienia danego czynu, natomiast dyspozycja (inaczej mówiąc – następnik) wskazuje na treść zachowania adresatów danej normy, jest związana z obowiązkami lub uprawnieniami danej osoby. To właśnie niedostosowanie się do obowiązku zawartego w dyspozycji może prowadzić do konkretnej sankcji.

Przykład dyspozycji normy prawnej można zaobserwować na przykładzie art. 784 kodeksu cywilnego: „Przewoźnik powinien zawiadomić niezwłocznie odbiorcę o nadejściu przesyłki do miejsca przeznaczenia”. W normie tej (a właściwie w tym przepisie prawnym) słowo „przewoźnik” stanowi hipotezę, natomiast reszta jest dyspozycją, opisującą wymagane zachowanie przewoźnika.

Trzy główne elementy normy prawnej mogą być modyfikowane – i tak np. w normach zawartych w Kodeksie karnym dyspozycja normy połączona bywa z hipotezą. Przykładem może być art. 148 Kodeksu karnego: „Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności”. W cytowanym artykule wyraźnie widać, że hipoteza (opis adresata i sytuacji) jest połączona z dyspozycją: „kto zabija człowieka” dotyczy zarówno opisu sytuacji, jak i popełnionego czynu zagrożonego sankcją (czyli dyspozycji).