Ludwik Węgierski - panowanie w Polsce

Na mocy układów sukcesyjnych, Ludwik Wielki zagwarantował sobie tron polski w przypadku bezpotomnej śmierci Kazimierza Wielkiego. Sędziwy król zmarł w dniu 5 listopada roku 1370, nie doczekawszy męskiego następcy. Już dwa dni po śmierci króla, w Krakowie pojawił się monarcha węgierski. Po zorganizowaniu powtórnej ceremonii pogrzebowej (uprzednio, chcąc uniemożliwić Ludwikowi objęcie władzy w Polsce, panowie małopolscy dokonali pospiesznego pochówku władcy) mógł on już spokojnie rozpocząć przygotowania do koronacji. Miała ona miejsce w dniu 17 listopada roku 1370 w katedrze wawelskiej. Chcąc zjednać sobie nieprzychylnych panów wielkopolskich, Ludwik zobowiązał się dopełnić także ceremonii w Gnieźnie, czego ostatecznie nie uczynił.

Pierwszym poważnym problemem, z jakim musiał zmierzyć się nowy władca była kwestia testamentu Kazimierza Wielkiego, który na łożu śmierci przekazał władzę nad Kujawami, ziemią dobrzyńską oraz łęczycką Kaźkowi Słupskiemu, swojemu przybranemu wnukowi. Ludwikowi udało się jednak decyzją sandomierskiego sądu ziemskiego anulować jego postanowienia – Kaźko otrzymał jedynie jako lenno ziemię dobrzyńską. Po neutralizacji politycznej wnuka Kazimierza Wielkiego, na scenie politycznej pojawił się jeszcze jeden pretendent do tronu – Władysław Biały, książę gniewkowski, który niegdyś zrzekł się swojego dziedzictwa na rzecz Kazimierza Wielkiego i osiadł w jednym z klasztorów we Francji. Wystąpił on zbrojnie przeciwko Ludwikowi w roku 1373 i dzięki pomocy miejscowego rycerstwa zdołał opanować Kujawy, ale wobec braku spodziewanego poparcia elit wielkopolskich został zmuszony do ustąpienia – w zadośćuczynieniu król uposażył go w opactwo na Węgrzech, a także zapłacił pokaźne odszkodowanie.

Jednak Ludwik Wielki nie zamierzał na stałe przebywać w polskiej stolicy, ponieważ większą wagę przywiązywał zawsze do spraw węgierskich. Dlatego też, ku niezadowoleniu polskiej szlachty, zdecydował on powierzyć rządy nad monarchią Kazimierza Wielkiego swojej matce, siostrze zmarłego władcy – Elżbiecie Łokietkównie. Jej nieprzeciętny talent polityczny oraz piastowski rodowód nie wystarczył jednak do zjednania sobie przychylności wciąż podzielonego na stronnictwa społeczeństwa polskiego. Uspokoiwszy wstępie sytuację wewnętrzną królowa wyjechała w roku 1375 z powrotem na Węgry. Jednak już w roku następnym sytuacja zmusiła ją do powrotu do Krakowa, bowiem powierzenie przez Ludwika władzy w Małopolsce miejscowym możnym okazało się pomysłem nietrafionym. Wkrótce jednak doszło do zatargu pomiędzy węgierskimi poplecznikami królowej a mieszczaństwem krakowskim, w wyniku którego śmierć poniosło wielu Węgrów – obawiając się o swoje życie, Elżbieta zdecydowała się ponownie uchodzić na Węgry.

W tej sytuacji w roku 1378 do Polski przybył sam Ludwik Wielki, który chcąc ustabilizować sytuację w kraju powierzył tymczasową władzę swojemu zaufanemu doradcy, palatynowi na Węgrzech, Władysławowi Opolczykowi, który od roku 1372 sprawował namiestnicze rządy na Rusi. Jednak polscy panowie traktowali go jako zupełnie obcego regenta, utożsamiając jego postać jednoznacznie z węgierskim monarchą, dlatego szybko okazało się, że najlepszym wyjściem będzie odwołanie go z powierzonego stanowiska. Jego miejsce zajęła po raz trzeci królowa Elżbieta, jednak jej władza w królestwie była już iluzoryczna. Zmarła ona zresztą w roku 1380.

Jednym z głównych celów Ludwika Wielkiego jako polskiego króla były dążenia do zagwarantowania swoim córkom praw do dziedziczenia tronu, które na mocy umów z Kazimierzem Wielkim były ich pozbawione. Ostatecznie szlachta polska zgodziła się poprzeć stanowisko króla, ale dopiero za cenę nadania sobie szerokiego zakresu swobód i przywilejów. Formalnie odbyło się to w Koszycach w roku 1374, kiedy to Ludwik Wielki w zamian za zgodę możnych na oddanie tronu polskiego jednej z jego córek oraz jej małżonkowi zobowiązał się nie pobierać nadzwyczajnych podatków z dóbr szlacheckich (poza stałym wynoszącym dwa grosze od łanu), które bardzo ciążyły społeczeństwu za czasów Kazimierza Wielkiego. Dodatkowo władca zrezygnował z możliwości korzystania z tzw. stacji, czyli obowiązkowego przyjęcia króla i orszaku królewskiego w majątku szlacheckim, a także zobowiązał się nie powoływać szlachty na planowane wyprawy poza granice kraju bez stosownego wynagrodzenia.

Przywilej zwany koszyckim był precedensowym w dziejach polskiej państwowości aktem generalnym, dotyczącym ogółu szlachty i w gruncie rzeczy sankcjonował istniejący już stan. W roku 1381 Ludwik Wielki rozszerzył także przywilej o stosowne zapisy dla duchowieństwa.

Król Ludwik Wielki zmarł w dniu 11 września roku 1382.