Generalne Gubernatorstwo - organizacja, polityka nazistów względem ludności

Po zajęciu Rzeczpospolitej przez wojska niemieckie postawiono ją podzielić na dwie części. Jedną z nich wcielono bezpośrednio do III Rzeszy, natomiast drugą, w myśl dekretu z 12 października 1939, przemianowano na Generalne Gubernatorstwo. Nie było ono jednak uznawane przez społeczność międzynarodową.

Nowa jednostka administracyjna dzieliła się na kilka dystryktów. Na początku były to: dystrykt krakowski, lubelski, radomski oraz warszawski. Wraz z wybuchem wojny niemiecko-rosyjskiej i postępami armii hitlerowskiej włączono do Gubernatorstwa także tereny zdobyte na ZSRR. Nosiły one nazwę dystryktu galicyjskiego.

Głównym zadaniem nowopowstałej jednostki administracyjnej było dostarczanie do III Rzeszy surowców oraz taniej siły roboczej. Tereny zajmowane przez Generalne Gubernatorstwo były objęte łupieżczą polityką, gospodarka była eksploatowana do granic możliwości. Starano się także doprowadzić do stopniowego wyniszczenia inteligencji państwa polskiego oraz dokonać germanizacji niższych warstw społecznych. Warszawa miała spaść do roli prowincjonalnego miasteczka, a główną siedzibą został Kraków. Administratorem tego tworu został Hans Frank, który zapisał się w historii licznymi zbrodniami popełnionymi podczas swego sprawowania władzy. Całość była uzależniona od III Rzeszy, mimo iż obywatele  nie posiadali żadnego obywatelstwa.

Sądownictwo nie uległo zmianie, porządek prawny pozostał taki sam, ale zaczęto wprowadzać także sądy niemieckie. Polityka narodowościowa spowodowała wprowadzenie specjalnej odmiany sądownictwa, która zajmowała się karaniem Polaków. Nowe rozporządzenia były bardzo krwawe, za wiele przewinień groziła kara śmierci. Ponadto, w celu zastraszenia społeczeństwa, wprowadzono odpowiedzialność zbiorową. Miało to częściowo powstrzymać działania ruchu oporu na ziemiach włączonych do Generalnego Gubernatorstwa.

Od samego początku starano się doprowadzić do wyniszczenia inteligencji. W tym celu zamknięto wszystkie wyższe uczelnie, a wykładowców wysłano do obozów pracy. Najsławniejszą taką akcją była tzw. Sonderaktion Krakau, która miała miejsce 6 listopada 1939 roku. Pozostawiono tylko szkoły podstawowe w celu nauczania podstawowych umiejętności - czytania i pisania. Historia, geografia i inne przedmioty zostały zakazane. Zdaniem szkoły było wpajanie dzieciom od najmłodszych lat szacunku oraz posłuszeństwa w stosunku do Niemców. Walka z dziedzictwem narodowym wiązała się także z masową kradzieżą dóbr kultury, bibliotek, obrazów, archiwów oraz rzeźb. Wywożono zbiory z muzeów, zamków, dworów, ale także prywatnych domów.

Wobec ludności wprowadzono masowy terror. Na porządku dziennym były aresztowania, czyli tzw. łapanki. Urządzano pokazowe egzekucje więźniów. Na terenie Generalnego Gubernatorstwa utworzono także szereg obozów koncentracyjnych w Treblince, Majdanku, Sobiborze, Bełżcu. Ponadto istniały ciężkie więzienia prowadzone przez Gestapo, z których najsłynniejsze znajdowało się na ul. Montelupich w Krakowie oraz Pawiaku w Warszawie. Więźniów, którzy tam trafiali, poddawano wyszukanym torturom.

Ludność wsi była poddawana represjom różnego typu. Z powodu ciągłych niemieckich walk z partyzantami, którzy zyskiwali pomoc we wsiach, dochodziło do częstych pacyfikacji. Dokonywano masowych egzekucji ludności wiejskiej. Oprócz tego nakazano, aby wszystkie gospodarstwa dostarczały kontyngentów żywnościowych dla armii niemieckiej. Nie wykonanie tego zobowiązania wiązało się z różnymi karami.

Ponadto podjęto walkę z religią. Dotyczyło to nie tylko katolicyzmu, ale także kościoła prawosławnego oraz kościołów protestanckich. Duchownych zsyłano do obozów pracy lub zagłady. Zamykano kościoły i zakazywano odprawiania nabożeństw. Likwidowano synagogi oraz szkoły rabiniczne. Tak samo traktowano seminaria duchowne oraz zakony i bractwa religijne.

Polscy Żydzi zostali przesiedleni do wydzielonych osiedli w miastach zwanych gettami. Warunki tam panujące sprzyjały wybuchom licznych epidemii, np. tyfusu. Brakowało miejsc, a ponadto nie dostarczano do gett odpowiednich ilości żywności oraz leków, co tylko pogarszało sytuację. Wszystkie te środki związane były z realizacją polityki ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej, czyli planem całkowitej likwidacji osób tego pochodzenia.

Generalne Gubernatorstwo przestało istnieć wraz z zajęciem tych terenów przez Armię Czerwoną, która po bitwie pod Stalingradem zaczęła przejmować inicjatywę. Na początku 1945 roku całe tereny Guberni zostały odbite z rąk niemieckich, zaś Generalny Gubernator Hans Frank uciekł z Krakowa. Został jednak w późniejszym czasie pojmany i skazany podczas procesu w Norymberdze na karę śmierci, którą wykonano 16 października 1946.