Reformy Kazimierza Wielkiego - gospodarka i administracja

Państwo Kazimierza Wielkiego było klasycznym przykładem średniowiecznej monarchii stanowej, w której społeczeństwo samoistnie podzieliło się na: duchownych, rycerstwo (późniejszą szlachtę), mieszczaństwo oraz ludność chłopską. Polityka wewnętrzna syna Władysława Łokietka, ukierunkowana na rozwój rodzimej gospodarki i zakrojoną na szeroką skalę urbanizację, od samego początku opierała się na porozumieniu z mieszkańcami miast, dlatego też dążąc do wewnętrznego wzmocnienia państwa oraz ograniczenia niebezpiecznej jego zdaniem samowoli magnatów, Kazimierz Wielki starał się ograniczyć wpływ wielkich posiadaczy ziemskich na władzę w królestwie. Z tego powodu popadał także w częste konflikty z duchowieństwem, które planował całkowicie podporządkować państwu.

Za panowania Kazimierza Wielkiego znacząco zmalały kompetencje wojewodów, którzy z namiestników króla w danej prowincji stali się jedynie jej przedstawicielami u boku króla oraz kasztelanów, których kompetencje niemal w całości przejęte zostały przez starostów (z czasem urząd kasztelana stał się jedynie tytularny). Urząd starosty przeszczepiony został na grunt polski przez Wacława II. Starostowie dzięki reformom Kazimierza Wielkiego zyskali władzę terytorialną, jak i zarząd nad domenami królewskimi w danej ziemi, stając się najważniejszymi reprezentantem władcy w terenie. Ponadto starosta doglądał i odpowiadał za obronę zamków, zwoływał w razie konieczności pospolite ruszenie oraz miał pewne uprawnienia policyjne i sądownicze – czuwał nad porządkiem publicznym. Stale rosnąca pozycja starosty stała się powodem otwartych wystąpień rycerzy oraz duchownych przeciwko królowi. Za Kazimierza Wielkiego funkcjonowały także wciąż feudalne wiece urzędników i dostojników ziemskich, przedstawicieli szlachty oraz mieszczan, które z czasem przekształciły się w zalążki przyszłych sejmów i sejmików.

Wielką zasługą syna Władysława Łokietka było także wyraźne wzmocnienie polskiej gospodarki, znajdującej się w opłakanym stanie po wyniszczającym okresie rozbicia dzielnicowego. Król wspierał kolonizację terenów lesistych oraz urbanizację i zakładanie miast na prawie niemieckim (przyjmuje się, że ulokował on około setki nowych miast), wspierając równocześnie rozwój miast już istniejących, np. Krakowa, któremu nadał szereg przywilejów handlowych. Za panowania Kazimierza Wielkiego zdecydowanie polepszyła się  kondycja królewskiego skarbu, który zasilany był regularnymi i znacznymi dochodami z rozległych królewszczyzn, odzyskanych uprzednio z rąk możnych i duchowieństwa oraz zyskami z tzw. regaliów królewskich (kopalnie, żupy solne). Kazimierzowi Wielkiemu przypisuje się także przeprowadzenie w roku 1338 skutecznej reformy monetarnej, polegającej na wprowadzeniu do obiegu nowej monety – grosza krakowskiego, która dodatkowo zwiększyła dochody królewskie z mennic.