Uchwały sejmu porozbiorowego (1773-1775)

Słaba Rzeczpospolita ogarnięta chaosem własnej anarchii i złotej szlacheckiej wolności, była łatwym łupem dla otaczających ją silnych państw. Prusy, Austria i Rosja dostrzegając słabość ustroju Polski, a poprzez to słabość jej gospodarki i wojskowości wiedziały, że mogą sobie pozwolić na niemal bezbolesne zdobycze terytorialne, które wszak były tak cenne. Stąd też w roku 1772 nastąpił I rozbiór Polski, który pozbawił jej 4,5 miliona złotych i 211 tysięcy km2. Po zakończeniu działań wojennych zebrał się w roku 1773 sejm porozbiorowy, który miał debatować nad zaistniałą sytuacją.

Jedną z decyzji omawianego sejmu było m.in. zatwierdzenie rozbioru, mimo sprzeciwu części posłów (np. posła Tadeusza Rejtana). Faktycznie było to pogodzenie się z realiami, które brutalnie uderzyły w Rzeczpospolitą. Sejm porozbiorowy powołał również do życia nową instytucję polityczną, tj. tzw. Radę Nieustającą. Mimo przewodnictwa monarchy w owej instytucji, faktycznie to ona przejmowała sporą część jego kompetencji i miała być narzędziem walki z monarchą. W Radzie Nieustającej zasiadało, prócz samego króla, 36 konsyliarzy (radców) w sile 18 senatorów i 18 posłów o dwuletnich kadencjach, wybieranych przez sejm w głosowaniu tajnym. Instytucja ta zawierała w sobie pięć departamentów resortowych takich jak: Departament Policji, Departament Interesów Cudzoziemskich, Departament Sprawiedliwości, Departament Skarbowy oraz Departament Wojskowy. Zgodnie z sejmowymi ustaleniami w Radzie Nieustającej decyzje podejmowano większością głosów.

Zgodnie z decyzją Sejmu porozbiorowego na terenie Rzeczypospolitej miała powstać armia w sile 30.000 żołnierzy, z czego ostatecznie udało się stworzyć wojsko składające się z około 18.500 wojskowych. Można to poczytać za pewien sukces w zanarchizowanej i rozłożonej przez szlachecką złotą wolność Polsce, lecz z drugiej strony była to siła zdecydowanie za mała, żeby oprzeć się atakom innych państw - szczególnie biorąc pod uwagę siłę sąsiadów Polski.

Jedną z ważniejszych, a zarazem najcenniejszych spraw, jakie udało się ustalić sejmowi porozbiorowemu było powołanie w 1773 roku Komisji Edukacji Narodowej. Miała to być instytucja zajmująca się kształceniem młodzieży szlacheckiej w myśli reformatorskiej, obywatelskiej i patriotycznej. Komisja Edukacji Narodowej wprowadzała to szkolnictwa Rzeczypospolitej wiele nowych prądów, usprawniała naukę, tworzyła nowe szkoły zarówno na szczeblu podstawowym, jak i wyższe akademie, np. Szkołę Główną Koronną, czy też Szkołę Główną Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Sejm porozbiorowy miał dwa oblicza. Z jednej strony zatwierdzał haniebny dla Polski stan utraty wielkich terytoriów i wprowadzał instytucję (Radę Nieustającą), która miała być jedynie organem walki z królem. Jednakże z drugiej strony organ ten zdołał powołać Komisję Edukacji Narodowej, która miała się przyczynić do zmiany myślenia polskiego społeczeństwa i wprowadzeniu go w nowe prądy umysłowe. Udało się również przeforsować pomysł budowy silnej armii (choć na wstępie wielkość armii ustalono na zbyt niskim poziomie), choć założenie to zrealizowano zaledwie w skromnej części.