Ruś Kijowska - Rozbicie dzielnicowe Rusi po śmierci Jarosława Mądrego

W pierwszej połowie, XI wieku za panowania Włodzimierza I Wielkiego i Jarosława I Mądrego, Ruś Kijowska osiągnęła szczyt swojej potęgi. Jednak olbrzymi obszar ich państwa oraz stosunkowo luźne powiązania kulturalne i gospodarcze pomiędzy poszczególnymi jego częściami spowodowały, iż w momencie śmierci w roku 1054 drugiego w tych niewątpliwie wybitnych książąt, Ruś stanęła na skraju kryzysu. Kiedy zabrakło charyzmatycznego władcy na tronie w Kijowie, pomniejsze ośrodki miejsce na terenie całego ruskiego wschodu, kierowane wygórowanymi ambicjami swoich książąt zaczęły kolejno weryfikować swój stosunek do stołecznego miasta i tronu wielkoksiążęcego.

Jarosław pod koniec życia przewidział już kłopoty z wyznaczeniem swojego wystarczająco silnego następcy i domyślał się, że kiedy umrze Ruś prawdopodobnie pogrąży się w walkach wewnętrznych. Chcąc za wszelką cenę zapobiec tej sytuacji postanowił zreformować nieco system sprawowania władzy zwierzchniej w swoim państwie i wprowadzić zasadę senioratu, która stanowiła o tym, że państwo formalnie zostanie podzielone na dzielnice pomiędzy przedstawicieli dynastii Rurykowiczów, spośród których każdy będzie posiadał niezależne księstwo, ale umowną i tytularną władzę nad nimi sprawować będzie najstarszy z rodu, piastujący tron wielkoksiążęcy w Kijowie.

Teoretycznie było to dobre i dostosowane do ówczesnych realiów rozwiązanie, ale w praktyce niemal w momencie śmierci Jarosława Mądrego rozpoczęła się bezwzględna rozgrywka o przejęcie władzy w Kijowie. Ustanowiony pierwszym seniorem, najstarszy z żyjących syn zmarłego wielkiego księcia - Izasław I, już w pierwszych latach sprawowania swojego urzędu zmuszony był do kilkakrotnego uchodzenia ze stolicy w obliczu zagrożenia ze strony kolejnych pretendentów do tronu. Jego pozycję chwilowo wzmocniły wstawiennictwa m. in. króla polskiego Bolesława Śmiałego, cesarza niemieckiego Henryka IV czy papieża Grzegorza VII, ale niepewna sytuacja na Rusi była jaskrawym dowodem na to, iż jej rozbicie dzielnicowe nie będzie przebiegało zgodnie z założeniami Jarosława Mądrego i prawdopodobnie upłynie pod znakiem wyniszczających kraj wojen domowych i ogólnego chaosu w państwie. Bogaty i świetnie prosperujący Kijów - centrum wschodnioeuropejskiej kultury i sztuki, stał się w drugiej połowie XI wieku przedmiotem krwawych rozgrywek w obrębie podzielonej dynastii Rurykowiczów, którzy wyjątkowo często zmieniali się na jego tronie.

Kiedy w roku 1113 władzę w Kijowie przejął Włodzimierz Monomach (wnuk cesarza bizantyńskiego Konstantyna Monomacha), seniorat tymczasowo odzyskał swoją powagę i prestiż. Włodzimierz jako wielki książę skutecznie przeciwstawił się Bułgarom na południu oraz rozwinął zorganizowane i planowane osadnictwo na tzw. Zalesiu, czyli północno-wschodnich ziemiach ruskich nad górną Wołgą, Klaźmą i Oką, ale w chwili jego śmierci sytuacja z powrotem wróciła do normy, czyli walki o tron kijowski rozgorzały na nowo. Wtedy to znacznie wrosła pozycja położonych tam ośrodków miejskich tj. Riazań, Suzdal czy Rostów a w kolejnych latach szybko rozwinęła się także przyszła stolica imperium rosyjskiego - Moskwa, o której pierwsza wzmianka w źródłach pojawiła się w roku 1147. Z czasem ciężar państwowości ruskiej przeniósł się definitywnie właśnie na północ, gdzie zaczęły się kształtować silniejsze księstwa aspirujące do odegrania dominującej roli w regionie. W roku 1169 książę włodzimierski Andrzej Bogolubski uznał, że pozycja Zalesia na Rusi jest już na tyle silna, że stara jej stolica, czyli Kijów powinna zostać odsunięta od rozgrywki o władzę, dlatego po uprzednim zdobyciu siłą miasta, doszczętnie je spalił.