Stosunki polsko-litewskie w XIV-XVI w. - stosunki polsko-krzyżackie - stosunki litewsko-krzyżackie

Od momentu sprowadzenie Krzyżaków do Polski przez Konrada Mazowieckiego w 1225 roku, zarówno Polska, jak i Litwa zaczęły obawiać się rosnącej potęgi zakonu krzyżackiego.

Zakon krzyżacki swoją uwagę kierował zwłaszcza na ogromne tereny Litwy, które stanowiły dla niego atrakcyjne wyzwanie. Stosunki polsko-litewskie nabierają mocy po śmierci Ludwika Andegaweńskiego, kiedy to władcy małopolscy próbują nawiązać kontakt z litewskimi przedstawicielstwami.

W 1385 roku doszło do ustanowienie aktu w Krewie, w myśl którego Jagiełło - w zamian za rękę Jadwigi i uzyskanie tronu polskiego - miał połączyć Polskę i Litwę unią personalną. W 1386 roku Jagiełło został królem Polski, przyjął chrzest i nadał sobie nowe imię - Władysław. Próba połączenia tak różnych organizmów ustrojowych okazał się niezwykle trudna i żmudna. Na Litwie ogromne aspiracje miał książę Witold, którego ambicje trudno było poskromić. Połączenie polityki Korony i Litwy podważyło sens pobytu Krzyżaków na terenach polskich. Unia personalna miała zatem przegonić zakon krzyżacki, który uzurpował sobie prawo do misji chrystianizacyjnych. Unia podważyła sens działań zakonu, na co Krzyżacy nie mogli się zgodzić.

Zakon próbował podważać autentyczność przyjęcia przez Litwę chrztu i na arenie międzynarodowej oznajmiał, iż Polska sprzymierzyła się z poganami. Stosunki polsko- litewskie wynikały więc ze wspólnych interesów, który punktem zaczepienia był „problem krzyżacki”. Krzyżacy przez jakiś czas próbowali doprowadzić do rozbicia sojuszu polsko-litewskiego, poprzez liczne gry polityczne chcieli doprowadzić do wojny między Jagiełłą a Witoldem. Doszło do spięcia zbrojnego w latach 1389-1392. Jagiełło ugiął się częściowo pod presją Witolda, którego ambicje zostały zaspokojone dzięki powierzeniu mu przez Koronę zwierzchnictwa nad Litwą. Po klęsce Witolda w bitwie z Tatarami, Litwa ostatecznie zbliżyła się do Polski, nie widząc innej alternatywy. Witold zwrócił się do Jagiełły jako jego najwierniejszy sojusznik.

W 1401 roku zgodnie z tzw. unią wileńsko-radomską Witold uzyskał dozgonny tytuł księcia Litwy pod patronatem Jagiełły, na co przystała rada litewska i rada koronna. Po uregulowaniu wspólnych sprawa polsko-litewskich Litwa otwarcie poparła Żmudź, która wystąpiła przeciwko Krzyżakom. Z kolei zakon poparł swojego sojusznika - księcia Świdrygiełłę. Wojna Żmudzi i Litwy z zakonem zakończyła się pokojem w Raciążu w 1404 r. Zarówno Litwa, jak i Korona zdały sobie sprawę z rosnącego zagrożenia krzyżackiego. Nieunikniony konflikt zbliżał się małymi krokami. Pokój w Raciążu nie rozwiązał kwestii krzyżackiej, wręcz przeciwnie - przyczynił się do zaognienia konfliktu. Od tego momentu zakon, Litwa i Korona szykowały się do wojny.

Problem krzyżacki wpłynął pozytywnie na stosunki polsko-litewskie, ujawniły się wspólne interesy i obawy co do zagrożeń; sprawiło to, że Litwa i Korona jeszcze bardziej wzmocniły swoją współpracę. Po klęsce Krzyżaków pod Grunwaldem w 1410 roku nastał czas chwilowej ciszy. Kiedy zmarł litewski książę Witold, Litwa znalazła się u progu wojny domowej. Litwa została podzielona na dwa wrogie sobie obozy – propolski oraz obóz wspierany potajemnie przez zakon. Doszło do konfliktu zbrojnego w którym zwycięzcą okazało się stronnictwo spadkobierców Witolda pod wodzą Zygmunta Kiejstutowicza, czyli ugrupowania otwarcie popierające sojusz z Koroną.

Podpisano tzw. pokój wieczysty w Brześciu kujawskim w 1435 roku. Mimo zwycięstwa obozu przychylnego Polsce separatyzm litewski nie ugiął się. Kiejstutowicz został podstępnie zamordowany. Rozwiązanie problemów polsko-litewskich nastąpiło dopiero pod koniec rządów Kazimierza Jagiellończyka, a ostatecznie sojusznicze decyzje zostały utrwalone za sprawą Unii Lubelskiej w 1569 roku.

Polska i Litwa zostały połączone unią realną, zmieniona została nazwa państwa na Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Wspólny był władca, sejm, waluta i polityka zagraniczna prowadzona na arenie międzynarodowej, odrębne zaś - skarb, armia i urzędy. W ten sposób oba państwa miały nie tylko jednego władcę, ale również jeden ściśle określony program administracyjny, mimo odrębnych urzędów. Współpraca zacieśniła się na tyle, że z biegiem czasu zagrożenie krzyżackie przestało stanowić poważny problem, z którym niegdyś borykała się Litwa i Korona. Ostatecznie sojusz Litwy i Polski przyczynił się do wzrostu potęgi Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Stosunki polsko-litewskie nabrały bardzo pozytywnych implikacji.