Barokowe spojrzenie na życie ludzkie ukazane na przykładzie wiersza Daniela Naborowskiego „Krótkość żywota” oraz innych utworów literackich tej epoki

W baroku diametralnie zmienia się koncepcja życia. Po epoce renesansu, kiedy to stawiano na ład, harmonię i spokój, poeci zaczęli zauważać, iż taka wizja świata nie przystaje do jego realnego obrazu. Twórcy zaczęli skupiać się na swoim wnętrzu, analizując postawy, działania człowieka oraz ich konsekwencje.

Silnym piętnem na barokowej twórczości odcisnęły się niepokoje dotyczące wyborów między życiem doczesnym a wiecznym. Pokusy ziemskie były uznawane za elementy odciągające od zbawienia, więc słaby człowiek, wodzony na pokuszenie, prowadzić musiał nieustanną walkę. Chyba jeszcze nigdy wcześniej tak dobitnie nie uzmysławiano sobie skończoności życia doczesnego, stąd popularność elementów wanitatywnych i przewodni w wielu utworach temat śmierci.

Daniel Naborowski był jednym z przedstawicieli metafizycznego nurtu poezji barokowej. Jego „Krótkość żywota” jest wierszem celnie i dobitnie oddającym ówczesne niepokoje egzystencjalne. Już sam tytuł wskazuje na uświadomienie sobie efemeryczności życia.

Człowiek przedstawiony jest w wierszu jako pojedynczy trybik w wielkiej machinie czasu, a poszczególne życie trwa tyle, co mgnienie. Słynne „dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt” określające charakter ludzkiej egzystencji, na stałe wpisało się w kanon cytatów diagnozujących życie.

Podmiot liryczny podkreśla nieustanne działanie czasu, który z każdą chwilą przybliża nas do śmierci. W stosunku do teraźniejszości, używa nawet czasu przeszłego, by podkreślić, iż tak naprawdę nie jesteśmy w stanie uchwycić aktualności, gdyż nawet, jeśli o niej pomyślimy, natychmiast staje się przeszłością.

Niewesołą diagnozę życia ludzkiego stawia także Mikołaj Sęp–Szarzyński. Ten oryginalny przedstawiciel wczesnego baroku w utworze pt. „O wojnie naszej, jaką wiedziemy z szatanem, światem i ciałem” przedstawia egzystencję człowieka jako nieustanną walkę z pokusami świata doczesnego. Ciało jest przybytkiem szatańskim, gdyż to za jego sprawą musimy dokonywać ciągłych wyborów między uczynkami moralnymi i niemoralnymi. Jednak podmiot liryczny swoją nadzieję upatruje w Bogu, dzięki którego łasce będzie w stanie poradzić sobie z wszelkimi przeciwnościami losu. Jako „wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie” potrzebuje siły, która pomagałaby mu walczyć z grzechami i znajduje ją właśnie w osobie Boga.

Żal, chęć pokuty i rozterki wewnętrzne to także motywy sonetu I Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego, pt.: „O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego”. Śmierć przedstawiana jest tutaj jako nieustannie podążające za podmiotem lirycznym widmo, uświadamiające mu nieuchronność końca. Fakt ten prowokuje do spojrzenia wstecz na swoje życie i przypomnienia sobie wszystkich popełnionych grzechów. „Niestałe dobra” to czynniki, które odwodzą nas od prawdziwego szczęścia, a więc Boga. Podmiot żałuje błędów młodości i przestrzega przed zbytnim przywiązywaniem się do rozkoszy ziemskich.

Barokowa wizja życia ludzkiego zawsze była spojrzeniem w perspektywie śmierci. Świadomość jej nieuniknioności mobilizowała poetów do propagowania takiego stylu życia, który zapewniłby nagrodę w niebie. Jednak natura ludzka nie daje się tak łatwo przezwyciężyć – stąd owe wielkie batalie i wojny, które człowiek prowadzi właściwie sam ze sobą i własną niedoskonałością.