Julian Ursyn Niemcewicz „Powrót posła” - geneza

„Powrót posła” Juliana Ursyna Niemcewicza to komedia polityczna, która ukazała się w 1791 r. Trzy lata wcześniej rozpoczął się Sejm Czteroletni, a więc najważniejsze obrady w historii państwa polskiego. Julian Ursyn Niemcewicz, jak przystało na człowieka oświeconego, był bardzo zaangażowany w sprawy polityczne, dlatego został wybrany na jednego z posłów Sejmu Wielkiego. Podczas obrad okazał się gorącym zwolennikiem dziedziczności tronu oraz przyznania ludowi miejskiemu praw politycznych. Stał także murem za reformami w szkolnictwie, które wprowadzała Komisja Edukacji Narodowej. W swoich wystąpieniach korzystał z niemałego talentu retorycznego, co powodowało, że jego wystąpienia miały wielkie oddziaływanie.

Julian Ursyn Niemcewicz, aby jeszcze bardziej pomóc interesom Sejmu Wielkiego, napisał „Powrót posła”. Ta komedia polityczna miała pobudzić wyobraźnię czytelników i widzów, uzmysłowić im znaczenie głoszonych przezeń haseł i poglądów. 15. stycznia 1971r. dzieło zostało wystawione w Teatrze Narodowym. Widzowie przyjęli je z wielką radością, a owacjom nie było końca. Działalność Ursyna Niemcewicza wiąże się ze stronnictwem patriotycznym. Taki sam wydźwięk miała napisana przez niego komedia. Stronnictwo hetmańskie nie mogło oprzeć się krytyce tego utworu. Jan Suchorzewski oskarżał autora o drwinę z wolnej elekcji oraz o burzenie istniejącego porządku.

„Powrót posła” okazał się pierwszą komedią wyśmiewającą sarmatyzm. Dzięki jaskrawym postaciom i ciekawej intrydze stał się dziełem bardzo popularnym i lubianym. Starosta Gadulski, który popierał staroszlachecki ład, to bohater uosabiający wszystkie złe cechy starej magnaterii. Walery to jego zupełne przeciwieństwo – członek stronnictwa patriotycznego oraz gorący orędownik reform politycznych. Zakończenie utworu to ostateczne zwycięstwo młodego mężczyzny i ośmieszenie postawy Gadulskiego.

Komedia Juliana Ursyna Niemcewicza bardzo mocno oddziaływała na ludzi, na kilka miesięcy przed ustanowieniem Konstytucji 3 maja. Nie wiadomo, jaki był jej wpływ na ten fakt, ale jedno jest pewne – pozwalała ludziom lepiej przyswoić sobie ideały i dążenia stronnictwa patriotycznego.