Adam Ważyk „Rzeka” - interpretacja i analiza utworu

Po II Wojnie Światowej rozpoczęła się bitwa o polską kulturę. System socjalistyczny, który na terenach Polski promowali politycy i wojskowi ideologicznie związani z Rosją, znalazł swoje odzwierciedlenie w twórczości prozatorskiej i poetyckiej. Jeśli chodzi o działalność prozatorską, w historii literatury wyróżniamy tzw. Pokolenie Pryszczatych - grupę artystów wyznających poglądy socjalistyczne. Tworzyli oni tzw. literaturę produkcyjną - powieść produkcyjna głosiła pochwałę pracy, występujący na jej łamach bohaterowie byli schematyczni - pracujący ponad normę robotnicy byli przedstawiani w pozytywnym świetle, intelektualistów charakteryzowano jako wrogów państwa czy szpiegów.

Peany na cześć nowego ustroju powstawały także w poezji. Istniała „grupa pisarzy sowieckich”, do których należeli Aleksander Wat, Jan Kott, Julian Stryjkowski czy Adam Ważyk. Utwór ostatniego poety pt.: „Rzeka” wychwala mądrość Stalina. W wierszu ma miejsce rozbudowane porównanie mądrości rosyjskiego polityka. Podmiot liryczny intelekt Stalina porównuje do „rzeki szerokiej” (epitet), która płynąc „przetacza wody” (metafora), a także „wysiewa pszenicę w tundrach”, „zalesia stepy” czy „stawia ogrody” (personifikacja). Polityk ma bardzo dużą strefę wpływów, a swoją mądrą działalnością czyni niemalże cuda. Wymowa kolejnej strofy jest podobna. Otwiera ją hiperbola: „w gmachu imperium”.

Podmiot liryczny kontynuuje porównanie mądrości Stalina do „rzeki podskórnej”, która „zgryzła opokę, panów zwaliła”. Zostaje pokazana siła i moc mądrości, albowiem zniszczona przez nią opoka to coś silnego i pewnego, na czym opiera się i bazuje cała ideologia. W strofie trzeciej podmiot liryczny kontynuuje pochwałę dobroci, jaka niesie za sobą działalność Stalina. Zostaje przedstawiony sielankowy obrazek ludzi „dzielących się chlebem”, których opływa rzeka bijąca samymi pozytywnymi natchnieniami:
„ty wiejesz zdrowiem,
wiatrem urody;
przebijasz góry
rzeko podskórna,
łączysz narody.”

Wiersz Adama Ważyka jest utworem programowym pokazującym, że ogrom mądrości Stalina jest nie do ogarnięcia. Propaganda radziecka była przyswojona przez wielu polskich pisarzy i poetów - utwory pisane zgodnie z duchem socrealizmu były publikowane, w przeciwieństwie do tych krytykujących ustrój, które, określane jako nieprawomyślne, wydania doczekały się dopiero po 1953 roku, kiedy umarł sowiecki dyktator.