Sposób kreowania bohatera romantycznego w literaturze antycznej, romantycznej i współczesnej

Bohater romantyczny to oczywiście wytwór epoki romantyzmu. To w ówczesnej literaturze zrodził się pewien typ osobowości, który na trwałe zapisał się w kulturze. Podobnych rysów możemy dopatrywać się też we wcześniejszych dziełach, także w mitologii i literaturze antycznej, co nie oznacza, że w starożytności funkcjonował bohater romantyczny.

W literaturze romantycznej wyróżniają się przede wszystkim dwa typy bohaterów: bajroniczny i werteryczny. Typ bajroniczny bierze swoją nazwę i pierwowzór od dzieła lorda Byrona pt.: „Giaur”. Tytułowy bohater to jednostka wyróżniająca się z tłumu. Już sam fakt, że jest niewiernym pośród muzułmanów, sprawia, że jest kimś obcym, wyalienowanym, ale też tajemniczym. Jego natura jest gwałtowna. Giaur kieruje się uczuciami i emocjami. Ulega miłości do pięknej Lejli, choć wie, że to uczucie może na nich sprowadzić niebezpieczeństwo. Po śmierci ukochanej kieruje nim już tylko gniew i nienawiść. Dokonuje więc krwawej zemsty na jej mężu i zabójcy. Giaur, zgodnie z romantycznym ideałem, jest człowiekiem uczuciowym, w miłości okazuje czuły, oddany i wierny, w gniewie gwałtowny i niebezpieczny. Po śmierci kochanki odcina się od świata, odmawia sobie szczęścia, wiodąc pustelnicze zakonne życie.

Nieco inną kreację stworzył Goethe w „Cierpieniach młodego Wertera”. Tu na pierwszy plan wysuwa się wrażliwość bohatera. Werter jest egocentrykiem, wnikliwie analizującym stany swej duszy. Jego aktywność skierowana jest do wewnątrz. On nie walczy o kochankę, godzi się z losem, który ich rozdziela poprzez jej małżeństwo z innym. Bohater werteryczny to najczęściej artysta, człowiek wrażliwy na sztukę, piękno, naturę. Ta ponadprzeciętna wrażliwość naraża go na dotkliwszy ból. Silniej odczuwa stratę, nie potrafi się wyrzec kochanki, ale też nie podejmuje żadnych działań, by ją zdobyć wbrew okolicznościom.

Werter i Giaur mają wiele wspólnych cech, łączy ich także nieszczęśliwe uczucie, które zniszczyło ich życie. Giaur odciął się od świata żywych, zamykając się w murach klasztornych, Werter odebrał sobie życie. W polskiej literaturze romantycznej nieszczęśliwym kochankiem jest na przykład Gustaw z VI części „Dziadów”. Na bohatera romantycznego kreowany jest też Kordian z dramatu Słowackiego w pierwszej jego części. Jednak literatura polska potoczyła się nieco innym torem. Sytuacja zniewolonej ojczyzny kierowała uwagę pisarzy raczej na sprawy narodowowyzwoleńcze niż miłosne uniesienia i zawody.

Mimo pewnych rozbieżności można określić bohatera romantycznego jako jednostkę wyjątkową, wybijająca się ponad przeciętność, kierującą się w życiu uczuciami, wrażliwą,  zbuntowaną i nieszczęśliwie zakochaną. W tym kontekście możemy mówić o bohaterze romantycznym w literaturze starożytnej. Oczywiście to romantyzm czerpał z antyku, choć raczej za pośrednictwem średniowiecza niż bezpośrednio. Bohaterem noszącym cechy później określone jako romantyczne był mitologiczny Orfeusz. Wybitny artysta, zdolny poruszać emocje. Jego muzyka zachwycała śmiertelników i bogów. Niewątpliwie był jednostką wybijającą się poprzez swój talent ponad innych. Miał też poczucie swej wyjątkowości. Jego miłość do Eurydyki była wzajemna, niestety bardzo krótka, ponieważ ukochana zmarła od ukąszenia węża. By ją odzyskać, bohater nie waha się pójść nawet do piekła. Dzięki swej muzyce udaje mu się dotrzeć przed oblicze boga podziemi i uzyskać od niego pozwolenie zabrania Eurydyki do krainy żywych. Ale jego własna miłość go zgubiła. Hades zabronił mu się oglądać za siebie, dopóki nie opuści podziemi. Orfeusz jednak nie mógł się powstrzymać, by nie spojrzeć na Eurydykę, upewnić się, że na pewno podąża za  nim. Wtedy stracił ją ostatecznie.

Kreacje bohaterów oparte na romantycznym wzorze można odnaleźć także we współczesnej literaturze. Do mitu romantycznego świadomie sięga Konwicki w powieści „Bohiń”. Autor uczynił bohaterką swoją babkę Helenę i jej kochanka, żyda Eliasza. Kreacja bohaterów kreuje się nieomal „na oczach” czytelnika. Jest to świadomy zabieg twórczy. Konwicki nie ukrywa, że nie znał babki, a tym bardziej dziadka, że to, co opisuje, to jego wyobrażenia na temat możliwego romansu. A wyobraźnia kresowego pisarza pozostaje pod wyraźnym wpływem literatury romantycznej. Dlatego kochanek babki ma romantyczna, wrażliwą osobowość i tragicznie ginie z ręki ojca ukochanej.