George Orwell „Rok 1984” - „Rok 1984” jako antyutopia. Opracowanie

Antyutopia w literaturze to rodzaj gatunku literackiego będący przeciwieństwem utopii. Autorem słynnej „Utopii” jest Tomasz Morus, który opisał pewne idealne wyspiarskie państwo. Od tytułu jego powieści zaczerpnięto nazwę dla całego gatunku, który istniał znacznie wcześniej. Już Platon w swoim „Państwie” tworzył wizje kraju doskonałego. Cechą utopii jest ukazywanie pewnego idealnego ustroju politycznego, który w rzeczywistości nie mógłby zaistnieć. W opozycji do utopii stoi antyutopia, która z kolei przedstawia pewną wizję negatywną, system polityczny zniewalający jednostki, prowadzący do wynaturzenia relacji społecznych i niszczący wszelką indywidualność.

W ten schemat doskonale wpisuje się dzieło Georga Orwella „Rok 1984”. Wizyjność powieści jest swego rodzaju maską, autor umieszcza akcję w przyszłości, ukazując fikcyjne państwo, Oceanię. Jednak zasady panującego tam systemu są bardzo podobne do tych, jakie znał z radzieckiej rzeczywistości lat czterdziestych XX wieku. Antyutopia jest więc częścią paraboli, sposobem na pokonanie cenzury. Jednocześnie powieść ma charakter profetyczny i ukazuje do czego mogą w przyszłości doprowadzić systemy totalitarne. Rozwój techniki i umacnianie się władzy jednej partii pozwolą jej z czasem skutecznie kontrolować nie tylko zachowania jednostek, ale także ich myśli i uczucia.

W Oceanii rządzi jedna partia, opozycja właściwie nie istnieje. Cztery główne ministerstwa kontrolują wszystkie dziedziny życia. Ministerstwo Prawdy odpowiada za propagandę, oświatę, media oraz rozrywkę. Już sama nazwa jest absurdalna, ponieważ ministerstwo to opiera się na kłamstwie. Kreuje historię zgodnie z aktualna polityką, poprzez propagandę stara się kształtować postawy społeczeństwa. Wszystko, co jest publikowane, jest przekłamane, tak by było zgodne z wizją Partii. Ministerstwo Pokoju jest w rzeczywistości ministerstwem wojny. „Wojna to pokój” takie hasła widzi główny bohater ze swojego okna. Jeszcze bardziej ironicznie brzmi nazwa Ministerstwa Miłości, które stosuje brutalne metody, by inwigilować myśli obywateli i surowo karać każde odstępstwo od wytyczonej przez Partię linii. Wreszcie Ministerstwo Obfitości odpowiedzialne za rozwój gospodarki nie zajmuje się faktycznym poprawieniem wyników, a jedynie fałszowaniem oficjalnych raportów, tak by do społeczeństwa docierały wyłącznie wiadomości o wzroście produkcji.

Wyraźny jest podział społeczeństwa na trzy grupy, tych, którzy służą Partii w jej szeregach, czyli członków Partii Wewnętrznej, członków Partii Zewnętrznej, którzy są nieustannie kontrolowani oraz pozostałych obywateli, tzw. proli, którzy stanowią zdecydowaną większość, bo ok. 85 %, ale nikt się z nimi nie liczy, żyją oni w nędzy i nie mają żadnych praw. To zwykła siła robocza, której Partia nie postrzega jako zagrożenia, prości, niewykształceni ludzie, zmuszeni do ciężej pracy łatwo dają sobą manipulować, nie mają czasu, sił ani środków, by się buntować.

Najściślejszej kontroli podlegają obywatele tacy jak Winston Smith, urzędnicy średniego szczebla, wykształceni i zdolni do wyrażania sprzeciwu. Dlatego co pewien czas, średnio co dwa lata rząd przeprowadza „wielkie czystki”. Polegają one na publicznym prowadzeniu procesów osób nieprawomyślnych. Działania te mają charakter pokazowy, niczym średniowieczne egzekucje, mają służyć jako przykład dla innych. Jedni odchodzą więc w blasku dnia, inni po prostu znikają. „Ewaporacja” to określenie takiego nagłego zniknięcia człowieka. Zjawisko to jest na porządku dziennym, niewygodne jednostki są likwidowane szybko i po cichu, dla pozostałych lepiej jest nie interesować się losem takiej osoby. Partia surowo karze za drobne wydawałoby się przewinienia, słowa wypowiedziane przez sen, zbyt dużą niezależność myśli, czy zbyt mały entuzjazm dla władzy.

Powszechna inwigilacja i życie w ciągłym strachu bez odrobiny prywatności niszczą zupełnie relacje rodzinne i przyjacielskie. Człowiek, który nie myśli tak, jak nakazuje Wielki Brat, z nikim nie może być szczery. Rodzice donoszą na dzieci, a dzieci na rodziców. Sąsiad Smitha, zostaje zadenuncjowany przez własną córkę, która usłyszała, jak ojciec przez sen mówi, iż nienawidzi Wielkiego Brata. Władza wiele wysiłku wkłada w zdobycie lojalności dzieci i młodzieży, dla których Partia staje się ważniejsza niż rodzina. Liczne organizacje takie jak: Kapusie, Liga Młodych czy Młodzieżowa Liga Antyseksualna służą indoktrynowaniu najmłodszych obywateli.

Polityka zagraniczna i wewnętrzna oparta jest na nieustannym prowadzeniu wojny. Wojna jako stan wyjątkowy usprawiedliwia stosowanie szczególnych środków. Uzasadnia też dyktatorskie rządy mniejszości. Istnienie wroga zewnętrznego jest elementem propagandy,  która dba o jednomyślność. Wojna pochłania wszystkie środki, jakie wypracują obywatele, dlatego niemożliwy jest wzrost poziomu życia. To również jest zamysłem rządzących, którzy chcą, by ludność skupiona była na przetrwaniu i nie miała środków ani czasu na jakikolwiek sprzeciw.