Gospodarka w średniowieczu - Morze Śródziemne jako obszar rywalizacji handlowej miast włoskich

Wiek XIV, uznawany przez historyków za okres ogólnego kryzysu gospodarczego i ekonomicznego na Starym Kontynencie, wymusił także pewne zmiany w handlu śródziemnomorskim, zdominowanym od dłuższego czasu przez kupców włoskich, francuskich oraz katalońskich.

Wielki wpływ na ten fakt miały, jak zawsze w podobnych przypadkach, czynniki natury politycznej. Pierwszym z nich był upadek ostatnich posiadłości krzyżowych na Bliskim Wschodzie pod koniec XIII wieku, przez co kwitnące wcześniej kontakty handlowe pomiędzy Italią a chrześcijańskimi portami wybrzeża syryjskiego zostały nagle ograniczone. Wówczas to ponownie do rywalizacji handlowej we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego włączyli się kupcy arabscy, jednak nie zdołali oni przezwyciężyć dominującej pozycji miast włoskich. Drugą przyczyną zwiększenia trudności w handlu śródziemnomorskim był upadek rozległego imperium mongolskiego, którego istnienie i tolerancyjny charakter umożliwiały w miarę bezpieczne kontakty handlowe Europy z Dalekim Wchodem, głównie z Cesarstwem Chińskim. Kolejnym czynnikiem determinującym kryzys w handlu śródziemnomorskim było apogeum odwiecznego konfliktu Wenecji i Genui o hegemonię na morzu. W roku 1381 Wenecja odniosła nad swoim rywalem doniosłe zwycięstwo w bitwie morskiej pod Chioggią, niszcząc tym samym większość genueńskiej floty wojennej i handlowej - w tym momencie momentu Genua straciła definitywnie szansę na polityczny i handlowy tryumf nad Wenecją, co dodatkowo potwierdził fakt, iż w wyniku ekspansji tureckiej na Wschodzie ostatnie genueńskie faktorie handlowe tj. Kaffa czy Sudak zostały trwale oderwane od swojej metropolii.

Rosnące znaczenie polityczne zwycięskiej Wenecji przyczyniło się w sposób naturalny do znacznego powiększenia jej posiadłości kontynentalnych. W związku z tym patrycjat miasta na lagunach ze społeczeństwa typowo mieszczańskiego i kupieckiego, z czasem przerodził się w warstwę arystokratyczną, opierającą swoje majątki na wielkiej własności ziemskiej a przez to zdecydowanie mniejszą role przywiązującą do ekspansji handlowej na dalekomorskie obszary. Dodatkowo, kurczowe trzymanie się przez Wenecjan monopolistycznej pozycji na Morzu Śródziemnym oraz niezmienne trwanie przy utartych i sprawdzonych metodach i szlakach handlowych, zaowocowały swoistą stagnacją i niemożliwości przystosowania się do zmienionych warunków rynkowych.

Całkowite wyeliminowanie Genui oraz bierna postawę Wenecji, z czasem umiejętnie zaczęła wykorzystywać Florencja, która po opanowaniu Pizy w roku 1405 rościła sobie pretensje do jej lewantyńskiej tradycji handlowej z okresu krucjat. Stosunkowo szybko florencki port przeładunkowy w Livorno stał się jednym z najprężniej działających włoskich punktów handlowych, utrzymującym kontakty zarówno z Europą (z Anglii i Hiszpanii sprowadzano bowiem sukno do florenckich manufaktur sukienniczych) jak i ze Wschodem, gdzie kupcy florenccy wkroczyli zdecydowanie w ślad z swoimi weneckimi i genueńskimi poprzednikami.
W omawianym okresie do roli całkowicie marginalnej sprowadzona została rola ośrodków handlu śródziemnomorskiego innych niż włoskie, czyli głównie Marsylii czy portów katalońskich, które zdecydowanie przegrały rywalizacje handlową z Wenecją i Florencją.