Aleksander Świętochowski „My i Wy” - manifest programowy. Konflikt młodych pozytywistów ze starymi romantykami

Artykuł Aleksandra Świętochowskiego pt.: „My i Wy”, określamy mianem manifestu programowego. Tekst ukazał się w roku 1871 na łamach „Przeglądu Tygodniowego”.

Wyraz „manifest” pochodzi od łacińskiego słowa „manifesto”. Oznacza podanie czegoś, jakiejś informacji, do publicznej wiadomości. W przypadku manifestu literackiego zazwyczaj określa się tak program grupy literackiej bądź pisarza. Jest to rodzaj publicznej deklaracji, często ogłaszanej na łamach pism, z których estetyką i założeniami ideowymi dani twórcy się utożsamiają Celem ogłoszenia manifestu jest zaprezentowanie czytelnikom ideologii, światopoglądu i założeń estetycznych własnej twórczości.

Moim zdaniem artykuł Świętochowskiego spełnia te założenia. Autor w sposób wyraźny i jasny podaje zasady, którymi będzie się kierował. Jego wystąpienie spowodowane jest stagnacją w literaturze i dziennikarstwie, którą on, jak i inni twórcy owego pokolenia, zauważyli. Zarzuca swoim poprzednikom, iż zdobywszy kredyt zaufania społeczeństwa, przestali wywiązywać się ze swojej roli. Pozytywiści, jako młodzi i energiczni, pragną działać. Chcą spożytkować swoje walory intelektualne ku ogólnemu pożytkowi. Może to być zapowiedź wzmożonej działalności literackiej „młodych”, którzy obrali sobie za cel przelewanie nowych idei w społeczeństwo. Kolejnym postulatem jest bezinteresowność. Zarówno Świętochowski, jak i inni twórcy jego pokolenia, nie dbają o materialne wynagrodzenie. Chcą być również niezależni, „uwolnieni od hołdowania stosunkom i znajomościom”. Nie boją się krytyki, dlatego wprost mówią o swoich przekonaniach, „wprowadzają je otwarcie”. Co charakterystyczne dla tego okresu w literaturze, postulują za szerzeniem „pracy i nauki”.

W manifeście literackim ważne jest również ustosunkowanie się nowego, debiutującego pokolenia do osiągnięć poprzedników. Nie zabrakło w tekście Świętochowskiego i tego elementu. Mianowicie mówi on, że „nie chcą rozpamiętywać starej literatury”, a za cel stawiają sobie tworzenie nowej. Nie są „zapalczywymi czcicielami zasług” swoich poprzedników. Co ważne, „młodzi” nie chcą odcinać się od dorobku „starych”, krytykować ich, znieważać czy zapomnieć. Uznają je i szanują. Czerpią z niego i znajdują dlań miejsce w literaturze. Ich celem jest wywalczenie miejsca dla siebie i swojej twórczości. Postulują odejście od dawnego sentymentalizmu i politycznego piętna, które odcisnęło się w tekstach epoki romantyzmu. Nie chodzi jednak o odrzucenie tradycji, ale o jej ewolucję, o „postęp przekonań”, bez którego nie tylko twórczość, ale i społeczeństwo nie ruszą naprzód. Autor „My i Wy” nie odrzuca dokonań starszych pisarzy, chce z nich korzystać i budować w oparciu o nie nowy światopogląd, który nie byłby oderwany od rzeczywistości i historii. Ze względu na zatwardziałych w swych przekonaniach przeciwników nie jest to jednak możliwe.

Można wysunąć wniosek, który zarazem będzie podsumowaniem, że najważniejsze postulaty prezentowane przez Świętochowskiego, to: energiczny rozwój twórczości i społeczeństwa, postęp, kult nauki i pracy, postrzeganie zbiorowości jako organizm.

Jeżeli zaś chodzi o estetyczne założenia, to – mimo iż moim zdaniem nie zostały one sformułowane wprost – możemy o nich wnioskować w trakcie lektury samego artykułu. Jest on pozbawiony zbędnych słów, egzaltacji czy wzruszeń nad losem literatury i jej stanu. Młodzi nie chcą poruszać spraw związanych z polityką, mesjanizmem czy idealizowaniem historii naszego kraju. Postęp, patrzenie przed siebie, zostawienie spraw starych i zakończonych za sobą, rozwój. To jest cel „młodych”. Szukanie nowej, lepszej formy. Zajmowanie się tematami związanymi z teraźniejszością i problemami z nią związanymi. Ostatnim ważnym elementem manifestu literackiego, o którym chcę wspomnieć, jest wyraźny podział na nadawcę i adresata: „My” i „Wy”, pozytywiści mówią do romantyków. Odpierają ich zarzuty i przedstawiają własne stanowisko.

Myślę, że Świętochowski jako wybitny publicysta w pełni wyraził założenia programowe grupy, które były realizowane w literaturze jego pokolenia.